Şairlərin həyatı

– Sizin qapıçınız Cek canlara dəyən oğlandır, – o deyir,

– amma yoxsuldur. İstəyirsiniz, o, sizin maşınınızı yusun?

İstəyirsiniz, onu qaraja qoysun? Əgər döşəməni pardaqlat-maq istəyirsinizsə, o, sizin üçün birovuz döşəməsürtən gö-türər və işdən sonra onu par-par parıldadar. Əgər sizə mebel gətirmək lazım olsa, o gedər və furqon tapıb gətirər.

Tosterinizi düzəldər. Divarlarınızı rəngləyər. Sizin qapıçını-zın əlləri qızıldır, o, universal xidmət bürosudur.

Sizin qapıçınız canlara dəyən oğlandır, amma yoxsuldur. Mənim isti alpaqa1 paltom var. Soyuq günlərin birində

o, məni diqqətlə gözdən keçirir.

– Bunu nə vaxt geyib köhnəltsəniz, məni yada salarsı-nız. Bax belə bir palto karıma gələr. – Hiyləgər təbəssüm, möhkəm dişlər, zövqlə geyinməyi sevir bu bığlı göyçək qa-ra oğlan. Elə şlyapam da onun xoşuna gəlir.

1 Alpaqa – 1. zool. Güney Amerikada lama fəsiləsindən ev heyvanı; 2. bu heyva-nın yunundan hazırlanan parça; 3. süni yun növü.

17

Əgər arvadımla xoş münasibətlərimiz belə davam etsə-ydi, hər şey necə də ürəyimcə olardı. Sonda, onsuz da hər şey öz yerində qalır.

– Sizin ən pis illəriniz geridədir, irəlidə nə varsa, yaxşı olmalıdır, – deyə frau həkim məni əmin eləyir. Olmalısa olsun da. Mən bəxtiyar sevgi idilliyasını, zərif duyğuların uy-ğunluğunu, yumşaq dodaqların sadəlövhcəsinə səxavətini, gülüş və arzu qabarmasını, fərəhli sabah intizarını təsəvvür etməyə çalışıram. – Başa düşün, sizin arzunuz – xəbərdar-lıqdır, – frau həkim deyir. O, mənim öləzimiş nikah bağları nəzəriyyəmdən açıq-aşkar məmnun deyil. – Siz elə bir son həddə yaxınlaşırsınız ki, ondan sonrakı istənilən nəticə, sizin bu saat özünüzə yönəlik çıxardığınız hoqqadan daha yaxşı olacaq.

Dostum Saşa da, bu çılpaq divarlara göz gəzdirərək, eyni şeyi dedi.

– Sən ya yığış gəl, ya da ki, köç get, – o, belə dedi.

Budur, bu günlərdə Encel ilə görüşürəm və biz Qadın siyasi klubunun xeyriyyə axşamına gedirik. Həmin yığınca-ğa ki, o dəfə, Moyra həmkarları ilə naharda təşkilini müzakirə eləyərkən, əri Bred öz rəfiqəsi ilə qəfil ora gəlib çıxmışdı. Xeyriyyə axşamı Bikmen-pleysdə dəbdəbəli apartament-lərdə keçirilir və ondan ibarətdir ki, öncə hamı kitabxanada yığışır və qədəhlərdən şərab sümürür, bundan sonra hamı qonaq otağına toplaşır və Brodvey şousundan müğənnilə-rin çıxışları proqramı başlayır: hər bir müğənni royalın mü-şayiəti ilə qadınlar haqqında mahnılar oxuyur. Mahnılarda deyilir ki, onlar necə güclü, mətin və ümumiyyətlə qiya-mətdirlər, hər şeyə dözməyi bacarırlar, digər tərəfdən də, qanad açmaq və ya kəpənək kimi uçmağı ruhlarına rəva bilmək üçün onlara necə cəsarət lazımdır. Oxuma başla-18

mazdan öncə, son anda Bredin necə aradan çıxdığını görürəm: ehtiyatla şərab qədəhini qoz ağacından “ar-deko”1 stilində olan masanın üzərinə qoyur və ön qapı istiqamətində

yox olur. Mən isə, gic kimi, uzaq divarın dibində, adamlar əyləşmiş stulların cərgələri arxasında ilişib qalmışam, odur ki, istər-istəməz konserti sona qədər dinləməliyəm.

Pianoçu qadın ton verir: lirik arpedciolar2, şou-bizne-sin bu şux akkordları və dramatik bas oktavaları səslənir.

Və budur o, mənfur Brodvey qəlblər oğrusu simasında təcəssüm olunan feminizm – ağız geniş açılıb, əllər havanı qucaqlayır, pulcuq qanadlı ovuclar bükülüb açılır, fotoqraf qadın isə bütün bunları lentə köçürmək üçün stulun üstünə

sıçrayır.

Ancaq proqramın sonuncu nömrəsi inanılmaz dərəcədə yaxşıdır, balaca bir müğənni qız çıxır. Budur, əsil zinət kimdəymiş: mahir dərzidə tikilmiş özünün bu dəbli bürü-şük kostyumunda və açıq yaxalı ipək bluzkada o, möhtə-şəm görünür. Əllərini jaketinin ciblərinə soxmuş müğənni qız, populyar amerikan mahnısını Piafın ehtiraslı coşqunlu-ğu ilə fransızca oxuyur, sonra isə əllərini ciblərindən çıxarır və qadın sevgisi haqqında bu mahnının mətnini qeyzlə in-giliscə söyləyir: o, geri dönmüş, ona ehtiyacı olan, onunla qalmaq istəyən kişiyə deyir: eybi yox, yaşayaram, itib-bat-maram! O, hər halda auditoriyanı canlandırmağı bacardı: mahnıda həmin kişiyə deyəndə ki, rədd olub getsin, daha onu qəbul etməyəcək, daha onu görmək istəmir və onsuz keçinər, qonaq otağından həyəcan dalğası keçir, hər yandan 1 “Ar-deko” – parlaq rəngləri və həndəsi formaları ilə fərqlənən dekorativ stil (XX əsrin 20 – 30-cu illəri).

2 Arpedcio – 1. akkordları əmələ gətirən tonları birdən deyil, bir-birinin dalınca götürmə üsulu; 2. bu üsul ilə çalınan akkord.

19

bəyənmə sədaları eşidilir və müğənni qız gedərkən, sonuncu sözləri atdıqda, – bu sözlər mahnıda yoxdur, onları müğənni özü fikirləşib: “Ey, dayan, axı hara gedirsən?”, – gerçək alqış partlayışı havanı titrədir.

Hərə bir tərəfə, mən isə aşağıya, poçt qutusuna, görüm, sonetlərimin1 əsmər gözəlindən məktub gəlməyib ki.

Eybi yox, bəlkə sabah gələr. Hələliksə ianələr haqqında bir qucaq xahişlə qənaətlənək: ilin sonudur, gəlir vergisini ödəmək zamanıdır, ianə edilən pullar isə hər necə olsa da vergi alınan məbləğə aid olunur. Balinaları xilas edin. Suiti balalarını xilas edin. Braziliya cəngəlliklərini xilas edin. Braziliya cəngəllikləri? Ah, belə de, onlar göz önündəcə yox olur, axı bunlar milyonlarla və milyonlarla kvadrat mil deməkdir. Braziliya cəngəllikləri məhv olur, onunla birlikdə

isə planetin bütün ekoloji sistemi məhv olur, iqlim zibilə

dönür, biz yeni bir buz dövrünə qədəm qoyuruq.

İlahi, ağlıma da gəlməzdi ki, Braziliya cəngəlliklərinin taleyinə görə təşvişə düşməli olacağam. Uşaqları xilas edin.

Öz alma materinizi 2 xilas edin, keşişə – evsiz azyaşlı fahişələr üçün Tayms-skverdəki sığınacağın rəhbərinə pul göndərin, Hüquqlar haqqında Billi 3 xilas edin, şəxsi odlu silahdan imtina edək, məktəbdə ibadəti ləğv edək, hinduları – köklü amerikalıları xilas edin, qaradərililəri xilas edin, bizim özü-1 Sonet – iki mürəbbe və iki müsəddəsdən ibarət olan on dörd misralı şeir.

2 Alma mater – latınca “bəsləyən ana” anlamını verir. Orta əsr Avropasında tələbələrin universitetə verdikləri kinayəli ad. Universitetin tələbələrə verdiyi mənəvi qida nəzərdə tutulur.

3 Hüquqlar haqqında Bill – (Bill of Rights) 1787-ci il ABŞ Konstitusiyasına edilmiş ilk 10 düzəliş. 1789-cu ildə qəbul edilib. Hüquqlar haqqında Bill 15

dekabr 1791-ci ildə qüvvəyə minib. Söz, mətbuat, yığıncaq, dini etiqad azadlıqlarını, kilsənin dövlətdən ayrılmasını, şəxsiyyətin toxunulmazlığını və s.

elan edirdi.

20

müzü özümüzdən xilas edin, ilahi pərvərdigara, bizi əyyaş-lıqdan, dəmrovdan xilas edin, bizi kosmosun zibillənməsin-dən, öz gülümsəyən seçilmişimizdən də, üzügülməz Çer-nenkodan da xilas edin, eləcə də, ilahi, bizi onların çərənçi-liyindən xilas elə.

Əksərən bu poçt göndərişləri heç mənim adıma da deyil, onlar 9E mənzilinin kimliyi bəlli olmayan sakininə ün-vanlanıb. Çox əcəb, ərazidə sənin gəlişindən məmnun olub-larsa, bu xoşdur. Bəs burada hansı yeniliklər var? On dörd yaşlı Kay Fançenin ölümündə çinli yeniyetmələr bandası-nın üzvlərindən şübhələnirlər, niyəsi: onlar bu günlərdə

Asiya mənşəli yuxarı sinif şagirdləri üçün keçirilən gecədə

dava salıbmışlar. Rəqs edən şeytanlar – banda belə adlanır, amma bir banda iş görən yerdə ikincisi də hökmən peyda olur. Rəqs edən şeytanların da qatı düşmənləri var – Yel kabusları. Kabuslar öz müştərilərini mühafizə edir, qanunsuz qumarxanalar saxlayırlar, ola bilsin, başqa nəsə alış-veriş-ləri da var. Şeytanlar da qonşu məhəllədə eyni şeylə məşğul olurlar. Arabir gizli Çin cəmiyyətləri arasında savaş başlanır və onda hamının gəlirləri aşağı düşür.

Mənim tanışlarımdan az adam bilər ki, əslən Sıçuan əyalətindən olan çinli mühacir botanik 1926-cı ildə Çin portağalı ilə Belçika portağalını calaşdırıb və bununla da amerikan sitrus sənayesinin başlanğıcını qoyub.

“Astor-pleys” metro stansiyasının girişində çinli qəzet-çilər maoçu vərəqlər satır. Çoxusu qızlardır. Çinlilərin bütün başqa işləri kimi, burada da onların işi yaxşı qurulub.

İndi metroda getdiyim zaman, məndə belə təəssürat yaranır ki, əsl səyahətə məhz burada, daha tanışlarımdan heç birinin baş çəkmədiyi – onların hamısı metronu çoxdan taksiyə dəyişib – yerin altında başlayırsan. Burada mən mü-21

hacirlər aləminə qayıdıram, telefon şirkətlərinin reklamla-rını oxuyuram, bəlli olur ki, bundan belə telefon soraq ki-tabçaları ispanca çap olunur, hm, maraqlıdır, stansiya plat-formalarında boya ilə çəkilmiş rəsmlər görürəm, bu da maraqlıdır. Əlüstü bir sirri anlayıram – mən nə vaxtsa bütün bu müəmmaların izahını tapacağam: Naska səhrasındakı xətlər, Pasxa adasının daş heykəlləri, Stounhens, içərisində

bircə adam da olmayan kabus gəmilər və sairə, –indi isə

qraffitinin sirrini izah eləmək istəyirəm. Qraffiti – tropiklərin günəşli həyatında şəhər sakininin ərp bağlamış ürəyinin kədəridir. Merə tapşırın, metro vaqonlarını parlaq tropik rənglərə boyasın, onda heç kim onlara rəng yaxmaz. Qulaqcıqlar da – maraqlı şeydir. Vaqonu gözdən keçirirəm: bir, iki, üç, dörd, hə, dörd nəfər xırdaca maqnitofonlara qo-şulmuş qulaqcıqlar taxıb. Amma budur, keçmişdən gəlmiş

bir gicbəsər – kitab oxuyur. Uşaqlıqda mən də metroda gedərkən kitabxanadan götürdüyüm kitabları oxuyardım; çərşənbə günləri allergiyaya qarşı iynə vurdurmaq üçün Ayarti xətti ilə həkimin yanına səfər etdiyim sürəkli həftə-lərdə, qalın cildli “Səfillər”ə qapılardım. Bilməliydim ki, Jan Valjanın həyatı mənimkindən daha acınacaqlı imiş. Lakin əjdahanın cəhəngində musiqi dinləmək? Cahillik halına qa-yıdaraq, dinlədikcə dinləyən bu adamlar kimdir ki? İnsanlar yazını düşünüb tapana qədər, dünyada ayrı təsəvvürlər sistemi hökm sürürmüş: səslər vücuddan ayrılır, adamlar nağıl danışır, ruhlar şamanların dodaqları ilə danışırmış, axı biz onda bütün vəhşi canlılara qardaş olmuşuq düzdür?

Allah-taala adamlarla danışmağa, yalnız onlar bu barədə

Bibliyada yazandan sonra son verib. Digər tərəfdən də, belə

baxanda, nə fərqi varmış? Siz adamlara qulaqcıqlar verirsi-niz – onlar bunları taxırlar, onlara ekran göstərirsiniz – on-22

lar ona gözlərini zilləyirlər, ovsun söyləyirsiniz – onlar transa düşürlər, oxuyursunuz – onlar təkrarlayırlar. Gah uzun, gah qısa paltar geyirlər, vaxt var idi barlardakı bütün bu korazehinlər başlarına enli kovboy şlyapası qoyurdular; mənə gəlincə, hələ papaq qismindən elə bir şey tapmamı-şam ki, başıma istədiyim kimi otursun, mən onların heç birində özümü yaxşı və rahat hiss eləmirəm; hər hansı biçimli yüngül fetr1 şlyapalar, Tirol2 şlyapası, ovçu şlyapası, qara-gül dərisindən papaq, beysbolçu kepi, beret, sukeçirməyən şlyapa, kasket3, furajka, tropik dəbilqə və dəmir taskülah –

bunların hamısı başımda sarsaq kağız qalpaqlar kimi görsə-nir. Şlyapalar dərd yarı, əynimə bütün paltarlar inəyin belinə yəhər oturan kimi oturur. Boyuma görə heç nə tapa bilmirəm, həmişə nə isə düz gəlmir: ya düymələr yerində deyil, ya kürəyi qırışır, ya qalstukla yaraşmır, ya da qalstuk-suz geyilmir. Vodolazka mənə yaraşmır – boynum yoğun-dur, konserv gözlüklər yaramır – gözlərim bir-birinə yaxın-dır, köynəyim qaydasında olanda isə – münasib şalvar yu-yucuda olur, jilet, idman şortu geymirəm, zəncir, brelok, sa-at, üzük, boyun dəsmalı və qara qalstuk gəzdirmirəm. Özümü yalnız köhnə sviterdə, sürtülmüş velvet şalvarda və ge-yilməkdən genəlmiş ayaqqabılarda rahat hiss eləyirəm, burada bir damcı da ədabazlıq yoxdur: yox canım, mən hara, Eynşteyn hara; məndən sənə heç bir xətər gəlməz, dünya; baxsana, mən necə xeyirxah, bir qədər əndişəli, fikri dağınıq subyektəm, şəhvaniliyə iddialı deyiləm, qəpikləri düşü-rüb, açarları itirirəm, çocuqca gülümsəyirəm, görkəmim qadınların mülkiyyətçi-qeydkeş diqqətini cəlb eləyir, mən hə-1 Fetr – ən zərif keçə.

2 Tirol – Avstriyanın qərbində federal ərazi.

3 Kasket – yüngül kişi şapkası.

23

lim və suyuşirinəm, mənim hər şeyə maraqcıl ağlım qəzəblə ağulanmayıb.

Deyilənlərə görə, Cinni ilə Nikdə hər şey qaydasında-dır, onlar, guya, can deyib can eşidirlər və mən onlara görə

şadam. Amma görün yaşı yenicə əllini haqlamış bu Nik nə

hoqqa çıxardıb, o, öz evinin zirzəmisində nəhəng bir çala qazdırıb. Onlar Filadelfiyada, xudmani bir evdə yaşayırlar.

Evin dörd mərtəbəsinin dördü də diqqətlə planlanmış və

dizaynın son sözü ilə zövqlə tərtib edilmiş bir cah-cəlal təcəssümüdür. Həm də, sonuncu mərtəbə bütünlüklə özünün məşğuliyyətləri üçün Nikin ixtiyarına verilmişdir. Burada fərdi bilgisayarlarla kabinet də, velosiped trenajoru və asma boks torbası ilə gimnastika zalı da var. Cinni televiziyada yerli xəbərlər proqramının rejissorudur, o, bütün günü işdə

olur; onların uşağı səhər tezdən Foksqlava, yaxud oxuduğu məktəb haradadırsa, ora gedir. Lakin Nik, bu yaxınlarda mənə öz mənzilini göstərərkən, darısqallıqdan şikayətlənir-di, deyirdi ki, Cinninin əlindən rahatlığı yoxdur, qadın ona əşyalar alır, sürprizlər düzəldir, gah kabinetə hansısa işıqlar quraşdırır, gah da ora on yeddi cildlik tam Oksford lüğətini qalaqlayır, onun havası çatmır, o boğulur. Məni zirzəmiyə