Kitabı oxu: «Шигырьләр / Стихи (на татарском языке)», səhifə 2

«Гөлстан чәчәк атканда…»

 
Гөлстан чәчәк атканда,
Тулы ай йирә батканда,
Ки уйлап аны ятканда,
Килеп баса Гөлстаным.
 
 
Гөлстан – исме бик матур,
Үзе гурничада ятыр;
Укырга, эшкә дә батыр, –
Аны алмый йөрәк түзмәй.
 
 
Даны тоткан бөтен илне,
Диләр: «Булыр бу кем килне?
Җилеп җилфердәтә җилне,
Ничек беркемне дә сөзмәй?»
 
 
Гөлстан гөлчәчәк аткан,
Ике бите эчкә баткан,
Аның гыйшык уты тоткан –
Балык кеби суда йөзмәй.
 
 
Гөлстан илләре кайда?
Диләр: «Яхшысы – Кытайда!»
Йөзең нуры кем ул айда? –
Чагыла күзләрем түзмәй.
 
 
Гөлстан, төп гөлем булгыл!
Мәнемлә бер генә кунгыл!
Сафалар шәрабен сонгыл¹⁵²,
Ки сөзгечтән дә һич сөзмәй!
 

«Тәмам яндырды, көйдерде…»

 
Тәмам яндырды, көйдерде
Сәнең бу чын сәлам хатың;
Сулар агызга китерде
Гүзәл, сылу, матур атың.
 
 
Кауышыр көн булырмы бер?
Хатың еш яз, ки саргайтма!
Телә Хакъдан күрешергә,
Шәкерт чагымда картайтма!
 
 
Ки шау-шу, мәдрәсә гөрли,
Мәнем къәлбем¹⁵³ сәне уйлый;
Гашыйкың һич йокы күрми,
Яна кич-төнләре буйлый.
 
 
Ерак йирдә имәсмен мән,
Дәгел Шам йә Мәдинәле,
Нәчек барыйм, нәчек күрим:
Әминәме, Сәминәме¹⁵⁴?
 

«Кәлеб ирдем сәбәб берлән ивеңгә…»

 
Кәлеб ирдем сәбәб берлән ивеңгә,
Күзем төшде сәнең күркәм йөзеңгә.
 
 
Күреп ирдем сәнең гөлдик йөзләреңне,
Ишетдем бал шикәрдик сүзләреңне.
 
 
Дәхи күрдем мөбарәк буйларыңны,
Белалмадым вәләкин уйларыңны!..
 

«Түгәрәк алмадай башың…»

 
Түгәрәк алмадай башың,
Каләмдәй сызылган кашың,
Сагынып дивана башым, –
Сабыр телим бер Алладин.
 
 
Сагынамын көндезләрдә,
Дога кыйламын кичләрдә,
Оныта алмыйм һичләр дә, –
Сабыр телим бер Алладин.
 

«Гыйшкъилә вә илля…»

 
Гыйшкъилә вә илля¹⁵⁵ хәйраным¹⁵⁶ мәнем,
Дәрдилә зар-[у]-пәришаным¹⁵⁷ мәнем.
 
 
Мән сәне йар әйләмешем та әбәд¹⁵⁸, –
Сакласын гъәһдилән пәйман ул Әхәд¹⁵⁹.
 
 
Иртә-кич вәсъфыңны укырмын һәйбәт¹⁶⁰,
Укырым чүн¹⁶¹ «къөл-һу-Аллаһу әхәд».
 
 
Әй никярем, гөлгъизарем, сәрви къәдд¹⁶²,
Вай ләбе гъөнҗә, дәһани лялә хәдд¹⁶³!
 
 
Гыйшкың уты уш мәне кыйлды һәляк,
Висалең¹⁶⁴ утындин ирмәзсә гъәдәд¹⁶⁵.
 
 
Хуриларың хөснендин¹⁶⁶ сәңа нәсыйб
Кем вирә? – Алла вирүр, хәйрелмөҗиб.
 
 
Хаҗәтең висалемдер һәр собхе-шам¹⁶⁷,
Висалеңне рузи кыйлсын зу-л-кәрам¹⁶⁸.
 
 
Озын гомер вирә Хода бә-тәүфикъ¹⁶⁹,
Мөәллиф¹⁷⁰ кыйла сәне мәңа тәхкыйкъ¹⁷¹.
Теле тутый, өне былбыл никярем,
Һәмбәрем¹⁷² (?) сәрви буем, гөлгъизарем.
 
 
Догагүйең¹⁷³ илән ачып кәлями¹⁷⁴,
Җәнабеңә йибәрдем чук сәлями.
 
 
Дәхи хөршидә¹⁷⁵ биңзәш¹⁷⁶ йөзләрүңә,
Шәкәрдин датлу сүзлү телләрүңә,
 
 
Әйләб ирсаль¹⁷⁷ догалар гәүһәрени,
Дәхи йөз мең сәналәр¹⁷⁸ җәүһәрени.
 
 
Озын итсен сезнең гомрегезне Хакъ, –
Һәмишә шул догамыз сезгә мотлакъ.
 
 
Вируб тәүфикъ, һидайәт¹⁷⁹ үзеңезгә,
Явыз күз[ләр] төшмәсен йөзеңезгә.
 
 
Бәдигъәт сәнсен¹⁸⁰ – анлар[ның] кулында;
Мәнем җаным фида улсын юлыңда!
 
 
Ходайа тәслим итдем¹⁸¹ сезләри мән,
Чыкарма хәтереңдин безләри сән.
 
 
Иляһе әйләсүн сәңа гъинайәт¹⁸²,
Идүбән бәр-дәуам хифза химайәт¹⁸³.
 
 
Мәхәббәт атәшенә¹⁸⁴ бәгърүм буйнмыш,
Ки гыйшык дәрде илә бәгърүм янмыш.
 
 
Сабр идәрсәм, эчеми гыйшкың якар,
Гыйшкың ирүр мәни кыйлан би-карар¹⁸⁵.
 
 
Маһитабан¹⁸⁶ сәндә күрде бер җәмаль¹⁸⁷,
Сулды йөзем дәрдеңлән, улды һилял¹⁸⁸.
 
 
Дәрдилән¹⁸⁹ йөзе, зөлфе¹⁹⁰ пәришан¹⁹¹ нәүбәһар¹⁹²,
Сарыйгъ идб йөземезне чүн лялә-зар¹⁹³,
 
 
Күрде мәгъшукыны микән гъәндәлиб¹⁹⁴,
Шадлыкындин агълайур диб: «Йа хәбиб¹⁹⁵!»
 
 
Монтазыйр¹⁹⁶ улыб къәдәмеңә къийам¹⁹⁷,
Нәзър идүбән кәндеми нәчә сыйам¹⁹⁸.
 
 
Бу халем[и] сәңа дидем сәр-а-сәр¹⁹⁹,
Дәуа улгыл бу халемгә [сән], әй йар.
 
 
Дога-и хәйремез бу җане садыйк²⁰⁰:
Хода кыйлсын сәне җәннәткә лаикъ.
 
 
Гөле сәрби Бохаратик²⁰¹ җәмалең,
Тәрәккый ула һәрдәм гъизз-у-җаһең²⁰².
 
 
Аһ фиракъәт1, ваһ фиракъәт²⁰³, әл-фиракъ,
Бу фиракъәт такъәтемне кыйлды такъ²⁰⁴.
 
 
Чүн фиракъ кыйлды Ходаем бу заман,
Бу фиракълыкдин юк җиһанда яман.
 
 
Әһл бәйтең илән укубән шадеман²⁰⁵,
Дөньяда вә ахирәтдә җавидән²⁰⁶.
 
 
Җаиңны²⁰⁷ җәннәтдә вирүбән мәҗид²⁰⁸,
Сакласын наре җәһәннәмдин бәгъид²⁰⁹.
 
 
Йөзләрең айа²¹⁰ биңзәш[дер], и гъөлү²¹¹,
Чук дога дидек сәңа [без], и олу!
 
 
Көн-бә-көн²¹² дәүләтең[ез] улсын гъөлү,
Сакласын Хакъ, гәр кыйлса дошман гъәдү²¹³.
 
 
Нә дийәем сәңа – яр улсын мәләк²¹⁴, –
Тәхте паиң, гъәрше көрси нә фәләк²¹⁵!
 
 
Илтимасым²¹⁶: гъәйбә кичмә би-мәрам²¹⁷,
Гъәйби гъәйбәт²¹⁸ – җөмләсе мотлакъ хәрам!
 
 
Иртә-кичә догаңызда мән гъәриб,
Булсак иде кыйамәтдә бәр-фәрикъ²¹⁹.
 
 
Әгәр гыйшкың хак улырса би-гөман²²⁰,
Почмагындин ертып алгайсән һаман.
 
 
Хәзрәтеңдин²²¹ безләрә мәкъсудымыз:
Безгә бер къәтгъ кәгазьдер мәхмүдемез²²².
 
 
Гыйшкың мәндә улмаз ирсә, и никяр,
Бу хатымны кайтарасың би-зарар²²³.
 
 
Йибәрдем мәктүб итеб бу намәне,
Белүр өчен арада маҗараны.
 
 
Әгәр намәм сәңа баруб юлыкса,
Кабул кыйла кичергел, күңел якса²²⁴.
 
 
Сәлам яздым, ирүр күңлем хәкъикъәт,
Хода бирсен йәшеңезгә бәракәт.
 
 
Сәлам алмак фаразыдыр бөрадәр²²⁵,
Җәһед берлән җыйнарга (?) бәрабәр.
 
 
Ишет әмма сүземне үгет иркән²²⁶,
Шәригъәткә муафикъ сүзләр икән.
 
 
Дийеңез бу намәне шәргъи ирмеш²²⁷,
Шәригъәт бу намәдин хариҗ²²⁸ ирмеш.
 
 
Шәригъәткәчә безгә күреп йәрәшмәк…
……………………………………………………….
 

«Бу сүземә инангыл, и гүзәл йар…»

 
Бу сүземә инангыл, и гүзәл йар,
Мәңа юкдыр сәндин үзгә вәфадар²²⁹.
 
 
Мәнем бер сәндин үзгә сәрдәшем юк,
Хода бел үр: сәнендик тиңдәшем юк.
 
 
Дидем сәңа тәмами сүзләремне,
Тулидүбән²³⁰ йәш илә күзләремне.
 
 
Моны яздыкда итдем берничә аһ,
Дәйүб: «Мәңа мәдәд²³¹ бир, Раббем, Аллаһ!»
 

«Бер ан руйе зәминә кәлде рахъәт…»

 
Бер ан руйе зәминә кәлде рахъәт²³²:
«Пәришан²³³, үлде!» – дәйү кәлде афәт.
 
 
Фәкыйрең нәүгъ гъәруси дүнде налә²³⁴
Гъәмендән әйләндүкчә аһ-у-налә²³⁵.
 
 
Хыялы тарихның нәкъеше²³⁶ улды,
Сүзе – дилдә²³⁷, хыялы күздә калды.
 
 
Әйа дилбәр²³⁸, мәнем халем әгяһи²³⁹,
Булып тәшна²⁴⁰ фәкыйрьнең гяһи-гяһи²⁴¹.
 
 
Җамалеңне әгәр күрсәтсә Рәхман,
Күзем йагын²⁴² кыйлам мәрһәм²⁴³ ушал ан.
 
 
Нәчүкдер халең, и назик мәҗазем²⁴⁴,
Вә ликән²⁴⁵ бәндәмен – юкдыр гъиляҗем²⁴⁶.
 
 
Төшебдер бер Ходайга ихтияҗым,
Теләймен: йәнә яндыргай сираҗым²⁴⁷.
 
 
Газизем, и җаным [вә] миһребаным,
Дилем, җаным, тәмурым²⁴⁸, остоханым²⁴⁹!
 
 
Ки мәгъшукым, гөлем, багым, бәһарем²⁵⁰,
Ата берлә анаңдин йадекярем!
 
 
Ки әй мәхбүб, әйа ширин зәбаным²⁵¹,
Карангу әйләдең рәушан²⁵² җиһаным.
 
 
Йөрәгем парәсе, кувәти җаным²⁵³,
Фида улсын бу тәндә сәңа җаным!
 
 
Ки мәгъшукым, мәне Мәҗнүн итебсән,
Әлифдик къәддемне²⁵⁴ нун әйләйүбсән.
 
 
Бу халеми сәңа дидем сәр-а-сәр²⁵⁵,
Дәуа улгыл бу халемгә сән, и йар!
 
 
Морадыңны Хода кыйлсун кифайәт²⁵⁶,
Башыңдин китмәсүн чәтре гъинайәт²⁵⁷.
 
 
Теләген һәр нәчүк булса, һәман бул²⁵⁸;
Яман телдин, яман күздин әман бул!
 
 
Бу дөньяда, ул дөньяда аби²⁵⁹ тап,
Нә мәкъсудың – ки андин нигү²⁶⁰ тап.
 
 
Яныңда гъәндәлиб²⁶¹ укыйа дәстан²⁶²,
Кәчсүн гомрең бәр(дәри?] багы-бөстан.
 
 
Ачылсын күңелүң[нең] нәүбәһари²⁶³,
Вирә Хакъ гъиззәте бәхт сад-һәзари²⁶⁴.
 
 
Сәхаби зыйльлең²⁶⁵ эчрә һәр нә ки вар,
Мәсуни, мәхфуз²⁶⁶ ула анлар, и йар!
 

«Башыңдадыр мамык калпак…»

 
Башыңдадыр мамык калпак,
Аякыңда читек-башмак,
Бәнем күңлем сәңа моштакъ²⁶⁷, –
Мәхрүм кыйлмасанә, җаный!
 
 
Йөзең рәушан, телең сөчек²⁶⁸,
Буең зифа, билең нәзек,
Кулыңдадыр көмеш йөзек, –
Гаҗәб һиммәт ирер, җаный!
 
 
Колакыңда көмеш алка,
Дәхи артыңдадыр тәңкә;
Морадыңдыр сәнең кемдә? –
Серең белдерсәнә, җаный!
 
 
Тәмам әгъзаларың төзек,
Кулларыңда һәм беләзек,
Ауазыңдыр дәхи нәзек, –
Чү былбыл ауазы, җаный!
 
 
Яратыбдыр сәне Алла,
Сүзем юкдыр сәңа әмма,
Безне һәм күңелдин салма, –
Бәйан әйлә әхуалең, җаный!
 
 
Беләкләрең сәнең аппак,
Өстеңдәдер йәшел күлмәк,
Морадымдыр сәне алмак, –
Бәйан әйлә әхуалең, җаный!
 
 
Морадымдыр ирешмәккә
Сәнең илә күрешмәккә,
Дәхи әхуаль сорашмакка, –
Хода нәсыйб әйләсен, җаный!
 
 
Йөзең рәушан, билең нәзек,
Бәнем гарзым²⁶⁹ үзең күрмәк,
Күреп нәчеклекең белмәк, –
Бәйан ит әхуалең, җаный!
 
 
Ки исмеңдер сәнең фәлян,
Сәңа, җаным, кыйлам сәлам,
Догаларым сәңа салам, –
Мөбарәк җәмалең күрәм…
 

«Буең күрдем, дидем…»

 
Буең күрдем, дидем: «Әлхәмделилла²⁷⁰!»
Йөзең күрдем – укыдым «къөль-һу-Алла».
 
 
Зирәк булсаң белерсең бу сүземне,
Фәһем кыйлып²⁷¹ саласән җан-күзеңне.
 
 
Гакыйль²⁷² улсаң, сүзем тот, и нигярем²⁷³,
Сән ирерсән, җаным, бәнем сәүәрем.
 
 
Нәһар улса²⁷⁴, һич чыкмыйсың исемдин,
Кичә ятсам, ки чыкмыйсың дөшемдин.
 
 
Бу хатымны йибәрдем бән пичәтләп,
Укыгайсән, җаный, боны хисаблап.
 
 
Бу хатымны кабул идеб ала күр,
Моңа каршы үзең дә хат яза күр.
 
 
Җаным, мәхбүбҗәмалем, заре әфгяр²⁷⁵,
Үләрмен, гакъибәт²⁷⁶, гамендә на-чар²⁷⁷.
 
 
Йибәрдем мәктүб итеп бу намәмне²⁷⁸ –
Белер өчен арада маҗәране.
 
 
Сәнең вәсъфың²⁷⁹ һәмишә күңлемездә,
Сарыйлык пәйда булды йөземездә,
 
 
Фиракъең утыйга көйәм сәр-а-сәр²⁸⁰,
Кичә берлән бәңа көндез бәрабәр.
 
 
Әгәр күрсәм сәне, мәхбүбҗәмалем,
Китәдер күңлемдәге барча гамем.
 
 
Сәнең һиҗреңдә²⁸¹ көйә тәнем-җаным,
Караңгыдыр фиракъеңдә җиһаным.
 
 
Морадым, мәкъсудым, күрер күзем сән,
Ничә елдин бирле сүләр сүзем сән.
 
 
Ничә елдин бирле җәһдеңдә әфгяр²⁸²,
Сән җан өчен гъәриблыкда герифтар²⁸³.
 
 
Сәнең исмең телемдә, күздә – йәшем,
Ки гыйшыкдан дивана булды башым.
 
 
Ки чишмәдик йәш агадыр күземдин,
Халем белгел бәнем әйткән сүземдин.
 
 
Тоташ янды йөрәгем гыйшкъ утындин,
Качан булыр кысб сәүәр көн ботындин?
 
 
Бән улдым бу җиһанда мисл тутый кош,
Йөземә тулды күземдин акып йәш.
 
 
Сәнең гыйшкың янадыр бәгъремездә,
Бән булсамчы бу хальдә яныңызда.
 
 
Нәчә язсам да бетмидер бу сүзем,
Егъламакдин күрмидер ике күзем.
 
 
Сәнең кайгыңдин бән улдым бичарә,
Йөрәгем янадыр, аһ, нә чарә?!
 
 
Бу дәрдемгә²⁸⁴ дәуа итсен Ходаем:
Сәнең куеныңда булсам һәрдаим.
 
 
Сәне сәүдем биниһайә хәддин ашып²⁸⁵,
Янадыр җөмлә җисмем ут тоташып.
 
 
Сәне күрмәй халем юкдыр чыдарга,
Йитешде бу җаным тәндин чыгарга.
 
 
Торам кайгым белән, җаный, каралып,
Сәне күрсәм китә кайгым таралып.
 
 
Әйа җаным, буең сәнең зифа тал,
Йөзең рәушан, телең татлы сөчек²⁸⁶ бал.
 
 
Сәнең исмен ирер мәңа мөляим,
Сәне бәңа бирер микән Ходаем?
 
 
Әгәр бирмәсә сәне Алла бәңа,
Әҗәл бирсен мәңа вә йаки сәңа!
 

«Үзең анда тик торасән…»

 
Үзең анда тик торасән,
Фәлянә, пәри наз илә²⁸⁷,
Сурәтең дөшемә керер,
Фәлянә, пәрваз илә²⁸⁸.
 
 
Сандугач-былбылдай кеше
[Сайрыйдыр] аваз илә,
Укый да көлә, бакубән
Бу хатка пөр наз илә²⁸⁹…
 
 
Күз дә кашың уйнаша ла,
Биегәнди баз илә²⁹⁰,
Күкселәрең²⁹¹ сүзләшәдер
Төрле сүзи саз илә²⁹².
 
 
И Фатыйма ла, җанашым,
Бер тоташ бу сагышым,
Гыйшкың илә җәй вә кышын,
Үтә көз дә, яз илә.
 
 
Ник бу күңлем түзмидер лә,
Ник өмиден өзмидер лә?
Әллә тоташ сүзлидер лә
Дәрдкә сабры аз илә²⁹³!
 
 
Сагынып, и Фатыйма ла,
Килсәнә бер катыйма ла!
Кайгылы әүкатыйма²⁹⁴ ла
Талда бул²⁹⁵ һәм раз илә²⁹⁶!
 

«Бер тәбәссем садир улса…»

 
Бер тәбәссем садир улса²⁹⁷ гөлкөшадлардин²⁹⁸ мәгәр,
Шөгъләсендин зольмәт ула²⁹⁹ җөмлә ул нәҗме гомер³⁰⁰!
 
 
Шөгълә идәр³⁰¹ зольмәт эчрә сән нигярнең хәндәсе³⁰²,
Кашлары һилял³⁰³ кебидер һәм яңагы ляләсе.
 
 
Ирер идем бер заманда къәрйәдә³⁰⁴ сакин³⁰⁵ үзем,
Сәрви къәдд³⁰⁶ вә сурәтеңә дөшде шул дәмдә³⁰⁷ күзем.
 
 
Күрде күзем, дөшде күңлем ул бәдер³⁰⁸ сурәтеңә,
Хәйран улып, гашыйк улдым шул заман сирәтеңә³⁰⁹.
 
 
Күз күрергә дилбәри күп³¹⁰, назәнин – хәйр-ел-бәнат³¹¹,
Дешләре дил рәгъдидәндер³¹², агъзыдыр къәнд-у-нәуат³¹³.
 
 
Йөзләре шәмсекъәмәрди³¹⁴, мисле тавис рәфтәсе³¹⁵,
Ауазы хуш гъәндәлибди³¹⁶, тутый кеби гөфтәсе³¹⁷.
 
 
Һилялә охшар йөзеңә төшде күңлем рәгъбәте³¹⁸;
Күз күрекле йарны сәүмәк әнбийалар сөннәте³¹⁹.
 
 
Сән икәнсең, белмәс идем, кыйлды мәдех³²⁰ бер фәлян,
Галимә дип, гыйлемле дип кыйлды тәфсил ул бәйан.
 
 
Җәмилә³²¹ дип, кямилә³²² дип, кәлмеш икән һәр тараф,
Къамәте³²³ йәш тал кебидер, дешләре мисле сәдәф³²⁴.
 
 
Маһеруйи³²⁵ күрсәм идем, укыр идем күп сәна³²⁶,
Садрыма³²⁷ гәр гъилләт³²⁸ улса, гъилләтенә сән дәуа!
 
 
Гъилләтемнең юк дәуасы күрмәенчә вәҗһеңи³²⁹,
Мәрхәмәт кыйл бу мәризъга³³⁰, дидерерсән вәҗгъеңи³³¹.
 
 
Гәр җәсәдем³³² монда булса, дил вә күңлем сәндәдер,
Бәхри-дәрдкә³³³ гаркъ улыбмын³³⁴, – мәгънәсе юк
                                                                     бәндәдер.
 
 
Күрдекем сагъәт җиһанда китде зольмәт, килде нур,
Йә кояш сән, йаки ай сән, йаки җәннәт эчрә хур!
 

«Гыйшыкның пәйаны…»

 
Гыйшыкның пәйаны³³⁵ юкдыр, баскан туфрак улмаса,
Интиһаи гыйшык улмаз³³⁶, тән череп хакъ³³⁷ улмаса.
Гъәрзыхаль итмәк өчен³³⁸ бер намә яздым сәңа мән,
Та беләсән гыйшкъ удына янмышым кап-кара мән!
И гүзәлем, егъламагыл бу гамеңә сән җәзил³³⁹,
Гамь җөдадин³⁴⁰, эш Ходадин – фасбир ул съәбран
                                                                җәмил³⁴¹!
Ятка куйма мәйелеңи – куйсаң, күрерсән вәйлеңи³⁴²,
Сакла, җаным, гайреләрдин садрең илә зәйлеңи³⁴³!
Гакыйль улан³⁴⁴ үзенә һәр кемсәи йар әйдәмәс,
Һәр белер-белмәс катында кәшфе әсрар әйләмәс³⁴⁵.
Йар илән сохбәт³⁴⁶ гаҗәбдер, тәгъне әгъйар³⁴⁷ улмаса,
Багъ ара гөл-сәбез хушдыр, михнәти хар улмаса³⁴⁸.
Бөйлә мөстәсна³⁴⁹ гүзәлсән, кем сәңа юкдыр бәдәл³⁵⁰,
Хөснедин, и җан, мөнкъәтыйгъ кыйлмас бәне илла
                                                                    әҗәл³⁵¹.
Къәсд идәрсә әһле тогъйан³⁵² алгалы җаным бәнем,
Нә гамем вар, ки Хода улса мәдәдкярем бәнем³⁵³?
 

«Үсеп бара ла бер җаный…»

 
Үсеп бара ла бер җаный,
Чыкып бара матур даный,
Мәдехли һәр кеше аный, –
Йар итсә, кемгә дә ярый!
 
 
Үзе яңа үсеп бара,
Йөзе мисле маһа пара³⁵⁴,
Күзе – нәргис, кашы кара, –
Ниндәй булыр бара-бара?!
 
 
Мәкәрҗә калфагы сәнең,
Башыңда сачагы [уйный],
Кулыңдадыр беләзекең, –
Йөрәгем өзелә, җан[ый]!
 
 
Колагыңда көмеш алка,
Дәхи артыңдадыр тәңкә;
Морадыңдыр сәнең кемдә? –
Йөрәгем өзелә, җаный!
 
 
Беләзекең кулыңдадыр,
Яка-башың буйныңдадыр,
Ике нәрсәң куйныңдадыр, –
Алар ни нәрсәләр, җаный?
 
 
Бән әгәр күршәен³⁵⁵ дисәм,
Шайәд әллә ояласың,
Оялмакың чын булса гәр,
Зәһи³⁵⁶ инсафлы баласың!
 
 
Икеләнгән булып күңлең,
Ары һәм бире чабасың,
Бәнем кебек сәне сәүгән,
Күп эзләсәң дә тапмазсың.
 
 
Төшемдә күрешеп, җаный,
Сөйләшдек каты сер сүзләр;
Болай ук сүзләшә алмаслар
Нә кадәр үз булып үзләр³⁵⁷.
 
 
Әйа җаным, күзем нуры,
Карасам гәр сәңа туры,
Китәдер күзләрем нуры –
Ки сәнсең [чын] оҗмах хуры!
 
 
Бигүк садә баламысың?
Бәне искә саламысың?
Йә онытып каламысың
Зифалыгың горурында?
 
 
Языйм микән, йитәр микән,
Сәнең мәдхең бетәр микән?
Күңеллардин китәр микән
Сәнең дәрдең³⁵⁸ белән, җаный?!
 

«И белмисең, шөйлә…»

 
И белмисең, шөйлә³⁵⁹ булдым
Җиһанда бән сәңа моштакъ³⁶⁰,
Йосыф берлә Зөләйхадик, –
Ки бәлки, зийадә³⁶¹ моштакъ.
 
 
И җанки, хили моктандым³⁶²,
Ки бер күрергә уфтандым,
Еладым, дәхи сыктандым,
Сагынып бик, булып моштакъ.
 
 
Сәүгән тоткач, киңәш тарка,
Тагын эш алка да салка,
Калырсың көлкегә халка³⁶³, –
Тик утырма юаш, йомшак.
 
 
Юаш дигәнгә рәнҗемә,
Кесәл дә булма, кәлҗемә,
Юк әсбаб³⁶⁴ берлә алҗыма, –
Юк әсбаблар булыр моштакъ.
 
 
Юк әсбаб нигә аласың? –
Ки кайгы берлә бетәсең!
Тагы да кемне көтәсең?
Кемә күңлең булыр моштакъ?!
 
 
И-и, и генә лә, и генә,
Ни булды миңа, ни генә?
Эшемдә юк ла көй генә,
Нидән буды икән эш так³⁶⁵?
 
 
Ничек табыйм ла көй генәм?
Сөйләп бир, җанеки генәм,
Матурым, и чибәр генәм,
Әгәр булсаң ки бик хуш так.
 

* * *

 
Бу карышмак белән, тутка³⁶⁶,
Җитәлсаң ярый максудка;
Алып куйса бер Асмутка
Вә йаки бер яман Артак…
 

«Кыйнап-кыйнап та тиңсенмәс…»

 
…Кыйнап-кыйнап та тиңсенмәс…
Җибәргән чакта ир селтәп,
Ки кайгы берлә гөрселдәп,
Егылып егълама, аппак.
 
 
Язылган булса тәкъдирдә,
Тап улсаң шундайын иргә,
Бәнем дә каргышым бергә
Киләчәк, шөбһәсез, аппак.
 
 
Карышканлыкда зәррәни³⁶⁷ (?)
Күңел генәм дә жәлләми,
Күрәсең бардыр әллә ни,
Йөрәгең җилкенеп, аппак.
 
 
Ишет, тыңыла, кыз, ишет,
Ки бер үгетемне биш ит,
Киңәшдән чыкмый бер эш ит,
Күр улмайым³⁶⁸ дисәң, аппак!
 

«Бу сүзләрне ишетүбән…»

 
Бу сүзләрне ишетүбән,
Нәсыйхәт ал, и туганым:
«Мәңа дә ошбу кызлардик
Бәля салмасын Уганым³⁶⁹!»
 
 
Язып хат өстенә хатлар,
Күтәрдем күп яманатлар;
Күп үк өшәндереп атлар
Ни юлга китде куганым?
 
 
Бире торып да биресең,
Кире торып да киресең,
Нидән соң бәңа килмисең? –
Сөйләшсәнә, и туганым!
 
 
Изеп карасу балчыкны,
Йөреп атым да талчыкды;
Бәне кечкенә мальчиктый³⁷⁰
Күрмәдең һич, и туганым!
 
 
Сүземне саймадың чынга³⁷¹,
Ки бер җавап да юк унга;
Калып торган кеби тынга,
Тик утырдым, и туганым!
 
 
Дидем, бик күп сәне кыстап:
«Сөйләшергә вакыт, кыз, тап!»
Вә ләкин ялгызың йоклап,
Гафил калдың, и туганым!
 
 
Күңелеңне куеп дилгә³⁷²,
Үзең килсәң иде мингә,
Ки мин улсам иде сингә,
Ни соң булыр, и туганым?!
 
 
Бу гафиллек, и душа мой,
Ки һич күңелгә ошамый,
Күңелемдән дә бушамый,
Бу килмәс дип, и туганым!
 
 
Инәлдем дә бугай аша³⁷³,
Инәлмәсәм, йөрәк таша;
Җәелде бик, чыгып фаша,
Бу телләрдә, и туганым!
 

«Дөшән сагъәтдә күңлемә…»

 
Дөшән сагъәтдә күңлемә³⁷⁴
Сәне күрмәк деләр күңлем;
Гаҗәб мөмкинмедер, җаным?
Сәне күрмәк деләр күңлем³⁷⁵!
 
 
Нә дәклү карным ач улса,
Туяр бер лөкъмә йимәкдин;
Вә илля³⁷⁶ күзләрем туймаз,
Туганым, сәне күрмәкдин!
 

«Мөнаҗәтне яза-яза…»

 
Мөнаҗәтне яза-яза,
Каләм тоткан кулым тала.
Күземдин канлы йәш ага –
Хәсрәтеңдин, әйа җаным!
 
 
Асыл кошны тотар идем,
Тирәк төбенә [лә] кунса;
Сагъәт саен күрәр идем,
Сән җаныйдин әмер булса.
 
 
Сәлам яздым сәнең артдин,
Сәне күрмәклекем сартын³⁷⁷.
Иякләрең кызыл алтын –
Ушал кыйлмыш сәне Мәүля³⁷⁸!
 
 
Күн итекдер аягымда,
Көмеш йөзек бармагымда,
Йәшләр түгел – кан елаймын
Сәне сагынган чагымда.
 
 
Гозер сүзем шулдыр, җаный:
Бүтән йарга дашлап китмә;
Бу мөнаҗәт барып йиткәч,
Сүләшүгә мохтаҗ итмә.
 
 
Биек мәсҗед манарасы,
Ялтырыйдыр тәрәзәсе,
Бу дөньяда кауышмасак,
Утта янсын заманасы.
 
 
Иртә торып тышка чыкдым,
Кошлар очты оядин ла,
И җаныем, бергә сорыйк
Кауышмакны Ходадин ла…
 

«Бәнем җаным сәнең җаның имәсме…»

 
Бәнем җаным сәнең җаның имәсме,
Бәнем җаным сәңа кабул имәсме?
Сәнең җаның бәнем корбаным улсын,
Кулың – ястык, сачең юрганым улсын!
 

«Җөмлә гөлнең нуры китә…»

 
Җөмлә гөлнең нуры китә,
Сачак вакытлары үткәч;
Матур кызның кадре китә,
Егерме йәшенә йиткәч.
 
 
Җиһан багълары ки нурлана,
Җөмлә гөлләр сачак аткач;
Бәнем күңлем тынычланыр,
Сәнең куйн гынаңа яткач!
 

«Сурәтең дөшемә керер…»

 
Сурәтең дөшемә керер,
Дөшем эчрә күзем күрер:
Күз алдында биеп йөрер,
Терәп күксен³⁷⁹, идеб рәкъкас³⁸⁰.
 
 
Ки куркам бу сурәт-нәкъши,
Бер йиңел улмасын бәхши³⁸¹,
Дивана булмасам яхши, –
Кидеп гакълым, булып гъәувас³⁸².
 
 
Тагъ-таш, сәхралар кичеп,
Йитәр идем сәңа очып,
Ятыр идем сәне кочып,
Ки куйныңда булып гъәувас.
 
 
Гашыйк-мәгъшук табышубән,
Агызларны кабышубән,
Кочышубән, очышубән
Улышамыз икәү мәгъас³⁸³.
 
 
Иляһи, ошбу матурга
Нәсыйб ит бергә ятырга,
Үбеп агъзыны татырга,
Ки куйнында булып гъәувас!
 

«Ки бән яздым сәңа, җанкәм, ничә хат…»

 
Ки бән яздым сәңа, җанкәм, ничә хат,
Бәйан итдем ничә хатда ничә кат:
 
 
Оемагыл эчеп гъәфләт³⁸⁴ шәраби,
Заигъ үткәрмә әйаме шәбаби³⁸⁵.
 
 
И бәгъидә³⁸⁶, сәнең хәзер бу чакда
Үбеп-кочып сәүәр вактың кочакда.
 
 
Сафадин³⁸⁷ дөньяның зәүкъен³⁸⁸ алырсың,
Гомернең үткәнен тоймай калырсың!
 
 
Ки былтырдан бире нишләп торамыз?
Нә файда әйләдек? Нә эш кырамыз?
 
 
Ки бән көтдем сәне, сән елны көтдең,
Бәнем чөн саргаеп, шәт, сән дә бетдең?!
 
 
Сәне сәүдем, тотышлый уңга ишдем,
Табып хәйлә, сән аны сулга сүтдең.
 
 
Бән әйтәмен, җитим диеп бу дуска,
Сән әйтәсең: «Йөри бу – гакълы кыска!»
 
 
Фәлянә, әй, сәне бик сәүде күңлем,
Сәнең күңлеңне белмәзмен, и сеңлем!
 
 
Мәхәббәтдин сәңа вар ирде дәрдем,
Сорарга бер тоташ нийәт идәрдем.
 
 
Ишеткәчдин, исем дә китде лә, ух:
Дидем, уф Алла, калдым алмыйча ук!
 
 
«Ух» ормакда янар икән йөрәкләр,
Дәуасын тапмады бик күп зирәкләр.
 
 
Табыла дөньяда бик күп кирәкләр,
Шәкерткә килгән кызлар тик сирәкләр.
 
 
Алар ташмы икән, әллә тимерме?
Гомердә бер генә йомшап, килерме?
 
 
Язып, ун хат җибәрдем йә егерми,
Укымыйсың микән, күзең йә күрми?
 
 
Язамын күп, эчемдин гамь бушар дип,
Бу күп сүз эчрә бер сүзем ошар дип.
 
 
Ки бән вардым сәне сөеп, алам дип,
Ки сән бәне кудың тиле малайдик.
 
 
Бу куганыңны сән сайма³⁸⁹ уенга,
Әгәр уйныйк дисәң, кил, кер куенга!
 
 
Үзең яхшы, китаб-Коръән укыган,
Ошыймы соң сәңа, җаным, бу куган?
 
 
Төсең-буең ишетеп, сәүдем, и Рух,
Йөзең күргәч, сагышыңдин дидем: «Ух!»
 
 
Мәхәббәтем шу тәкле сән сылуда:
Ух итәмен, сагынып, һәр сулуда.
 
 
Гаҗәб калдым, җаныем, бу эшемгә,
Һушым китәр, исем китәр һушымга.
 
 
Мәхәббәт белән янганга йөрәкләр,
Дәуасын тапмады бик күп зирәкләр.
 
 
Табыла дөньяда һәрбер кирәкләр.
Гыйшыкка дару юк диләр зирәкләр.
 
 
Гъәһеднамә³⁹⁰ итәр ирдем хатыңны,
Хатың эчрә әгәр күрсәм атыңны.
 
 
Йөрердем көндезен, кулымга алып,
Кичен ятыр идем, куйнымга салып.
 
 
Хода язган микән ошбу җиһанда
Күрешергә, сөйләшергә ниһанда³⁹¹?
 
 
Әй фәлянә, үлекмен – тергезә күр,
Бер аулакда үзеңне күргәзә күр!
 
 
Болай торганча икәү ары-бире,
Кушылаек икәүләп, китмә кире.
 
 
Килер булсаң, и матурым, сеңелкәй,
Сүземне тыңла, калдырма күңелкәй.
 
 
Әгәр дә килмәсәң, алдап йөретмә,
Сәүмәгәнеңне бер дә эчдә тотма.
 
 
И матурым, әгәрчә тартса җаның,
Бу дәкле катмасын ла бәңа каның!
 
 
Килермүсән? – Сүзеңне сүзлә тугъры,
Сүзе ялган кешене дирләр угъры!
 

«Уян гъәфләтдин, и җанкәм…»

 
Уян гъәфләтдин, и җанкәм,
Сафа сөр вакъты форсатда³⁹²;
Карыгач³⁹³, бу төсең калмас,
Көсүф алмыштый көрсәтдә³⁹⁴.
 
 
Йә бик шаянмы, шукмы сән? –
Килергә һич ашыкмыйсән.
Йә бүтәнгә гашыйкмүсән? –
Сүзең һич узмый рөхсәтдә.
 
 
Димә: «Ник язасың бик күп?
Эчең дә әллә пошамы?»
Ничә язсам да, и җанкәм,
Эчем ник бер дә бушамый?!
 
 
Вә йә күңлем кышын-җәен
Бу бәгъидә абыстаем³⁹⁵,
Сагынып «ух» оран саен,
Кулым язарга кушами?
 
 
Бу халем тамаша кебек:
Тоташ көек, тоташ көек!
Ки һич дә күрмәгәндин үк
Җиһанда вакъты хушами³⁹⁶…