Kitabı oxu: «Шигырьләр / Стихи (на татарском языке)», səhifə 3

«Сәлам яздым сәңа, сәрвиҗәмалем…»

 
Сәлам яздым сәңа, сәрвиҗәмалем,
Сәламемне алыр булсаң, гүзәлем.
 
 
Морадың [вә] мәкъсудың бирсен Алла,
Хаталардин сәне сакла[сын] Алла.
 
 
Сәнең йөзең кояшдик нур икәндер,
Ходай сәне бәңа язган микәндер?
 
 
Сачең охшый Зөләйханең саченә;
Сәнең керфекләреңдин нур сачелә.
 
 
Язаеммы, җаныкаем, йитәрме?
Сәне алмай күңел гыйшкы бетәрме?
 
 
Сәне сәрбагъ³⁹⁷ эчендә гөл яратды,
Бәне сайрамага былбыл яратды.
 
 
Сәнең сайрамакың дидар³⁹⁸ өчендер,
Бәнем сайрамакым сән йар өчендер.
 
 
Кулың – ястык, сачең юрганым улсын,
Бәнем җаным сәнең корбаның улсын.
 
 
Надан ирне кияү итсәң үзеңә,
Кыямәт көн кара ягар йөзеңә.
 
 
Нә хурлыкдыр сәнең кебек матурга
Надан астында кыймылдап ятырга.
 
 
Сәнең вәгъдәң көтә-көтә, гүзәлем,
Өзелеп бетәдер бәнем үзәгем.
 

«Фиракъеңдин күземдә йәш корымай…»

 
Фиракъеңдин³⁹⁹ күземдә йәш корымай,
Бән йөримен кичә-көндез оемай⁴⁰⁰.
 
 
Иляһи, җөмлә гамгинне⁴⁰¹ шад кыйлгыл,
Ки гамедин бәндәне азад кыйлгыл.
 
 
Гозер кыйлып язам хәлемдин хәбәр,
Мәне гыйшык утыйга кыйлма грифтар⁴⁰².
 
 
Без гъәрибләр⁴⁰³ йөзеңне күрсәк иде,
Билең кочып, ләбеңне сурсак иде.
 
 
Морадым, мәкъсудым бәнем, гүзәл, сән,
Нәчә елдин бирле эчем өзәлсән.
 
 
Тәмам гомрем сәнең һиҗреңдә әфкяр⁴⁰⁴,
Гамең берлән гъәриблекдә грифтар.
 
 
Йөземгә бак – тәнем, ике күзем сән,
Шикәр агъзыңни ач – ширин сүзем сән.
 
 
Фәрагъәт берлә⁴⁰⁵ һич гашыйк ятармы?
Кеше рәхәт белә гашыйк итәрме?
 

«Сәнең күңлең, җаным, кемне көтәдер?…»

 
Сәнең күңлең, җаным, кемне көтәдер?
Көтеп юкны, газиз гомрең үтәдер.
 
 
Бу кадәр үк инәлеп, и җаный ла,
Сүзем тыңлап, йарым булсаң, ярый ла.
 
 
Әгәр дә тыңламасаң, и Фатыйма,
Үкенермен бу инәлгән хатыйма.
 
 
Гомер буенча хәсрәткә саласың,
Ничек итим, эчем өзеп аласың.
 
 
Сагынып егъласы булсам гомергә,
Эчем янып, дүнәр кара күмергә.
 
 
Егъларга каламын йөрәк канилә⁴⁰⁶,
Җаный ла, и җаный ла, и җаный ла!
 
 
Җаныем ла диеп хәсрәт йийәргә⁴⁰⁷,
Нигә ташладың, и җаным, дийәргә.
 
 
Үкенечкә генә туган икәнсең,
Бәңа хәсрәт өчен булган икәнсең.
 
 
Сәне сәүгән идем җаным-тәнемлә,
Нидән ташладың, и җаным, бәне лә?
 
 
Исемә төшәсе булсаң ялан бик,
Халем мөшкил булыр, җаный, яман бик.
 

«Кулым йитмәс, ки тотсам, йар, үзеңне…»

 
Кулым йитмәс, ки тотсам, йар, үзеңне,
Күзем йитмәс, ки күрсәм, йар, йөзеңне.
 
 
Бәнем халемдин аңа һич хәбәр юк,
Ки бу дәрдемдин аңа һич әсәр юк.
 
 
Әйа җаным, сәне кайдин табармын?
Мамык берлән нәчек утны янармын?!
 
 
Бән бичара сәне кайдин күрәрмен?
Чыкмыйча утыңызда күп йөрәрмен.
 
 
Сәнең дидареңә⁴⁰⁸ мохтаҗ булыпмын,
Тәкый гыйшкың утынга янып-көепмен.
 
 
Мөнәүүәр⁴⁰⁹ җәмалеңчөн басты кайгу,
Бәңа сәнсез ошбу җиһан карангу!
 
 
Җәмалеңне күреп хәйран булыпмын,
Сәне күрмәк өчен гирйан⁴¹⁰ улыпмын.
 
 
Көчем юкдыр хәрәмеңә⁴¹¹ йитәргә,
Илкем⁴¹² йитмәй сән җаныйны тотарга.
 
 
Йөзең күрергә теләймен, үзеңне,
Билең кочып сүләшергә сүземне!..
 

«Гаҗәб ләтыйфәдер…»

 
Гаҗәб ләтыйфәдер⁴¹³ җисмең,
Ки белми ничек[дер] исмең;
Йөрәгем, бәгърем и кисдең,
Ки күргәзеп кәмаляти⁴¹⁴.
 
 
Билең нечкә, буең һәм төз,
Тәнең саф, гүйәки ак бүз;
Әгәр дисәң дә сән бер сүз,
Укыр идем йөз айати⁴¹⁵.
 
 
Гаҗәбдер ки билең анчә,
Ләбең⁴¹⁶ ләгъел, дешең гъөнчә⁴¹⁷;
Юк ирде күрдекем бончә,
Күрүбән күп кәмаляти.
 
 
Үзең сылу, йөзең күркәм,
Нәчә дисәм дә улыр кәм;
Язарга фәһм⁴¹⁸ йитмидер һәм
Кәгазь, кара, мәкаляти⁴¹⁹.
 
 
Кашың кара сызылмышдыр,
Дешең йинҗү дезелмешдер,
Йөрәк-бәгърем өзелмешдер
Гыйшык дотып сәңа катый.
 
 
Сачең кара ирер төндик,
Сачең ара йөзең көндик;
Улыбмын имди Мәҗнүндик,
Идеп гыйшык хыйаляти⁴²⁰.
 
 
Сәнең өчен, әйа җаным,
Тәнемдә калмады каным;
Бетебдер дәрде-дәрманым,
Күрәчәк⁴²¹ ошбу халяти.
 
 
Әйа җаным, кызыл алмам,
Ки сәндин күңлеми алмам;
Килүрсән – гайрени алмам,
Идеп сәңа макаляти!
 

* * *

 
…Колак салып ишет, җаным,
Идәем бер хикәяйәти…
 
 
Яратыбдыр сәне ул Хакъ,
Кызыл йакут кеби һәм ак
Йөзеңә салды күп рәүнәкъ⁴²²,
Идүбән күп ригайәти⁴²³.
 
 
Йөзеңне әйдәде гөлтик,
Сачеңне кыйлды сөнбелтик,
Ауазың итде былбылтик,
Идеп фазли гъинайәти⁴²⁴.
 
 
Сылу әйләде үзеңне,
Тулан ай итде йөзеңне,
Идеп нәргистәй күзеңне
Мөдәүвирсез бигайәти⁴²⁵.
 
 
Кашыңны әйләде кара,
Ачык кыйлды ике ара,
Һилялә охшашы вара⁴²⁶, –
Чигелмеш биниһайати!
 
 
Йөзең биңзәр тәмам айа⁴²⁷,
Күрәнләр хур кеби сайа⁴²⁸;
Сәңа охшашлы, әйт, кайа? –
Яңылдым бер бу айати.
 
 
Йөзең охшар кызыл гөлә,
Йөзеңдин нурларың агыла,
Күрәчәк күзләр чагыла,
Көнәш кеби шәрайати⁴²⁹.
 
 
Күзең гәр кешегә бакылыр⁴³⁰,
Күзеңдин утларың чакылыр,
Кәлүбән сөрмә якылыр, –
Кидәрер һәм бу сагъәти⁴³¹.
 
 
Ки ак йакут кеби балкып,
Ике садрең тора калкып,
Ки күлмәк үтәли балкып, –
Нуры улыр галямати!
 

«Мөбарәк къамәтең хубий…»

 
Мөбарәк къамәтең хубий⁴³²,
Үзең мәхбүбләрнең хуби⁴³³,
Ки тугаймусың күби⁴³⁴? –
Бу галәм бәрчидә нәбат⁴³⁵!
 
 
Кашың карасыдин сәүдем,
Ки күрмәен сәне сәүдем.
Җанка… суйдым (?),
Вә илля соңрада һәйэат⁴³⁶.
 
 
Сәнең исмең зикер әйләп⁴³⁷,
Сыйфатыңны фикер әйләп,
Ки һушың гакълыми бәйләп,
Вә илля соңрада һәйэат!
 

«Сөйгәнемгә инанмасаң, Бәдига…»

 
Сөйгәнемгә инанмасаң, Бәдига,
Ни әйтерсән йөземдәге сарига?
 
 
Инәлә белмәдем сәңа, күрәсең:
Итеп мәхрүм, ишегеңдин сөрәсең.
 
 
Бәдига, ник болай мәңа катасың⁴³⁸?
Бәнем күз йәшемә ничек батасың?
 
 
Әгәр чәнди⁴³⁹ мәне мәхрүм итәрсән,
Күрәек, нинди егеткә китәрсән!
 
 
Мәхәббәт булмасын барган йиреңдә,
Сафалар⁴⁴⁰ сөрмә һич барган иреңдә:
 
 
Болыттик кайгылар башыңа ягъсын,
Тәәссефтин⁴⁴¹ күзеңдин йәшләр аксын!
 
 
Йә тап булгыл ки бер залимгә хун-хар⁴⁴²,
Йә бер зәнки⁴⁴³ кеби астында бул хар⁴⁴⁴!
 
 
Этен сөргәндәй кусайде⁴⁴⁵ катындин,
Җәфа күрсәтсәйде⁴⁴⁶ көндәш хатындин!
 
 
Йә, сөйәмен дип алдап, бер мут алсын,
Утырыр йиреңне, баргач, ут алсын!
 
 
Җәмалең⁴⁴⁷ күрсәйде кара төтендик,
Мөбарәк йөзеңи хурлап этендик!
 
 
Мөбарәк күксиңә⁴⁴⁸ мендергәнеңне,
Күңел алып сөеп көлдергәнеңне.
 
 
Тәваззигълык итәнләрең йөз анча⁴⁴⁹,
Берин күрмәсә иде ул тузанча!
 
 
Йә онтылсаң иде сән кала-кала,
Йә тап булсаң иде бер ак сакала!
 
 
Мыекы санысчайде михе әлимтик⁴⁵⁰,
Агыз-йары тоелсайде хәмимтик⁴⁵¹.
 
 
Сулышы килсәйде баде сәмумтик⁴⁵²,
Кирәкле әгъзасе булсайде мумтик⁴⁵³.
 
 
Уенны уйнай алмасдин уенча,
Ки моктандырсайде⁴⁵⁴ гомре буенча.
 
 
Бәдига, рәнҗемә: каргадым уйнап,
Хатерең калмасын юк фикри уйлап.
 
 
Сәңа килеп бу кайгылар, бу дәмләр,
Мәңа шул хәлдә юктыр яхшы дәмләр⁴⁵⁵.
 
 
Йөреткәнгә якын булдым йүләргә,
Юк ирсә ярамас болай сөйләргә.
 
 
Нидән үфкәлисәң мәңа, Бәдига?
Нидән биздең, нә эш булды, зәригъә⁴⁵⁶?
 
 
Күземнең рәушане, җаным Бәдига,
Төшәр бер көнге сүз күңлең йадига⁴⁵⁷.
 
 
Колак салдым сораган ул үләткә,
Йәрәштермә, дидем, надан егеткә!
 
 
Кийәү итсәң надан ирне үзеңә,
Кыямәтдә кара якар йөзеңә.
 
 
Матур булсаң да, баргачдин наданга,
Керәлмассән гомер буенча санга.
 
 
Бу дөньяны беләсән һич, Бәдига,
Вәфасы юк, зәуаледер сәригъә⁴⁵⁸.
 
 
Беземтик килде күп гашыйкы-мәгъшук,
Тора торгачтан ук һәб⁴⁵⁹ булдылар юк.
 
 
У⁴⁶⁰ Тәймус шаһ кызы ирде Зөләйха,
Ничә ел егълайуб, итәрде нәүхә⁴⁶¹.
 
 
Дир ирде, сагынып, һәр дәмдә «уф!» дип,
«Йосыф лә! И Йосыф лә! И Йосыф!» – дип.
 
 
Ахир бер көнне ул мәкъсудка ийтде:
Тереклек итде бергә, үлде-китде.
 
 
Мисъри шаһ⁴⁶² угълы Сәйфелмөлек дә
Ничә ел йөрде хәсрәтдә, көекдә.
 
 
Дир ирде: «Ник ишетмисән, сәригъәм⁴⁶³,
Бәдигам лә, Бәдигам лә, Бәдигам!»
 
 
Адашыңны алып, мәкъсудка йитде,
Сафалар сөрде һәм дөньядин үтде.
 
 
Дәхи Мәҗнүн, тотып күп гыйшкы-мәйле,
Дәйүр ирде: «И Ләйле лә! И Ләйле!»
 
 
Дәхи борын заманда үтде Фәрһад,
Ки Ширин атлы кызчөн итде фөрйад⁴⁶⁴.
 
 
Барысы да җиһанга килде-кичде,
Бу дөньядин ахир бер көнне күчде.
 
 
Ки мән дәхи бу арага тезелдем,
«Бәдигам!» – дип өзелдем лә, өзелдем!
 
 
Буш үткәрмә, Бәдига, бу бәһари⁴⁶⁵,
Матур чаклари һәм ләйле-нәһари⁴⁶⁶.
 
 
Ки гыйш-гыйшрәтдә булубән бу чаклар
Сафалар сөрәдер бик күп кочаклар.
 
 
Бу дөньяга таянмау, и Бәдига,
Вафасыздыр, зәуаледер сәригъә⁴⁶⁷.
 
 
Баралсаң мәндин артыкка ярый ла:
Сәнеңтик сайлаган – сазга тарый ла!
 
 
Җәмалең берлә мактанма, Бәдига,
Ки бәндәсән: ничекдер ул талигъә⁴⁶⁸?
 
 
Җәмал дәхи китә торган буяутик,
Китәр тиздән кояш төшкәч кыраутик.
 
 
Мәни ташлап, күтәрмә бер дә борның:
Йәшем төшсә, һич уңмас барган урның!..
 

«Сәламулла күземнең карасыйга…»

 
Сәламулла⁴⁶⁹ күземнең карасыйга,
Җигәргүшәм⁴⁷⁰, йөрәгем парәсыйга.
 
 
Ике күзем нуры, җаным Бәдига⁴⁷¹,
Тәнем, рухым, рәуанем мәкъсадыйга⁴⁷².
 
 
И фәлян иленең шәмсе вә маһы⁴⁷³,
Ничек тими сәңа гыйшкымның аһы?
 
 
Исем китәр ки сән абызтутыйга:
Бәне салдың Зөләйханең утыйга.
 
 
Һауаланган булып, гакълымны йуйдың⁴⁷⁴,
Бәне мәхрүм идеп хәсрәткә куйдың.
 
 
Һауаланган сәнең кебек ничәләр,
Егълып, гомре вар⁴⁷⁵ хәсрәт чигәләр.
 
 
Кеше үз-үзенә гәр салса бәла,
Җиһан халкы җыелса, белмәс ала⁴⁷⁶.
 
 
Сәне белгән идем тугъры үземдик,
Сүзеңә дә инандым үз сүземдик…
 
 
Сәнең сүзең икән ялган катышлы:
Күңелгә булмады бик үк ятышлы.
 
 
Бәне ничек ишегеңдин сөрәсең?
Үзең дә һәм аны бер-бер күрәсең:
 
 
Сәнең кебек күтәргәнләр борынны
Сирәк буладыр уңдырган урынны.
 

* * *

 
Баралсаң бәндин артыкка – ярый ла,
Сәнеңдик сайлаган – тазга тарый ла.
 
 
Бәне ташлап, күтәрмә бер дә борның,
Йәшем төшсә, ки һич дә уңмас урның.
 
 
Йә алдалап, үзеңне бер мут алсын,
Утырыр йиреңне, баргач, ут алсын!
 

«Сәламулла йөрәгем парәсыйга…»

 
Сәламулла йөрәгем парәсыйга,
Тәнем рухы, күземнең карасыйга.
 
 
Сәлам, и куәти рухы рәуаным⁴⁷⁷,
Сәлам, и дилбәри җан-у-җиһаным⁴⁷⁸!
 
 
Сәлам, и миһербани дилнәуазем⁴⁷⁹,
Сәлам, и бостанә сәрвийе-назем⁴⁸⁰!
 
 
Сәлам, и лаләи руй гөлгъөзарем⁴⁸¹,
Сәлам, и куәти җан-у-бәһарем⁴⁸²!
 
 
Бәңа сәнсез бу эчкәнләр кызыл кан,
Бәңа сәнсез ачыйгъ ирер сөчек җан.
 
 
Бәңа сәнсез газаб ирер бу рахәт,
Бәңа сәнсез йөрәкдә мең җәрәхәт.
 
 
Бәңа сәнсез хәрәм ирер бу сохбәт⁴⁸³,
Бәңа сәнсез бу сохбәтләр чү михнәт⁴⁸⁴.
 
 
Бәңа сәнсез мөсыйбәтдер⁴⁸⁵ мәгъишәт⁴⁸⁶,
Бәңа сәнсез мәгъишәтләр мәшәкъкъәт.
 
 
Сәнең гыйшкың белә ахир үләрмен,
Фиракъең⁴⁸⁷ утыйда әксәр⁴⁸⁸ көйәрмен.
 
 
Кыйлыбдыр такъәтем такъ иштийакың⁴⁸⁹,
Ки үртәр хәстә җанымны фиракъең.
 
 
Эчәрмен ширбәти һиҗран⁴⁹⁰ һәмишә,
Фиракъида күзем гирйан⁴⁹¹ һәмишә.
 
 
Сәнең йадың⁴⁹² белән гөлзар⁴⁹³ ачылыр,
Сәне күрмәй йөрәкдә кан сачылыр.
 
 
Мән, и бидил⁴⁹⁴, сәне къәндин⁴⁹⁵ күрәрмен? –
Фиракъең утында бисйар көйәрмен⁴⁹⁶.
 
 
Сәламулла йөрәкем парәсыйга,
Тәнем рухы, күземнең карасыйга!
 

«Каләм язды бераз монча кәлями…»

 
Каләм язды бераз монча кәлями⁴⁹⁷,
Кабул идеп ала күргел сәлами.
 
 
Боны яздым сәне гайәт сәүгәндин,
Ки гыйшкың утыйла эчем көйгәндин.
 
 
Гафил улма, сүзем тот, и нигярем⁴⁹⁸,
Ике гыйшык онытмас бере-берен.
 
 
Мәгъшукый җан, күзләрем күрде сези,
Шул замандин хәйран әйләде бези.
 
 
Күзләрем күрде – сезә улдым биһуш,
Имди сәнсез күңлем һич улмаз хамуш⁴⁹⁹.
 
 
Җәмалең хур кебидер, күзләрең нур,
Кыйла күрмә висалеңдин⁵⁰⁰ бәни дур⁵⁰¹.
 
 
И җаным, кыйл бәнем сүземи кабул,
Шаде-харәм⁵⁰² әйләгел, кыйлма мәлүл⁵⁰³.
 
 
Әйа мәхбүб⁵⁰⁴, тутый кош сән җиһанда,
Бәнем илә күрешсәнә ниһанда⁵⁰⁵.
 
 
Күңелдин чыккусы юкдыр хыялың,
Дәрига⁵⁰⁶, күрмәдем ширин җәмалең.
 
 
Сәлам улсын сәңа, фәлян, ки бәндин,
Ки мондин соң көтәрмен мән дә сәндин.
 
 
Робагыйлар чыкарып яздым хатый,
Язмаз ирдем бу хатымны – гыйшкым катый.
 
 
Мәгъшукый җан, сән кабул кыйлсаң бәни,
Җан-дилилә⁵⁰⁷ бән кабул кыйлдым сәни […]
 
 
Ирсаль әйләдем⁵⁰⁸ сезгә бән бу хатый,
Тауил гомер рузый кыйлсын Ул бакый⁵⁰⁹ […]
 
 
Фида улсын сәңа һәм җөмлә малым,
Дәригъ итмәм⁵¹⁰, теләсәң дәхи җаным.
 
 
Ошбу хатка исмеңезне язмадык,
Язар ирдек, гайреләрдин базмадык.
 
 
Мәгъшукый җан, сәнең исмең, фәлянә,
Сәне бәңа рузый кыйлсын⁵¹¹ бер Алла.
 
 
Бу сүзләрдин морад нәдер – аны бел,
Сәүәр ирсәң, ишарәтне бәйан кыйл.
 
 
Ошбу сүзне халка изһар әйләмә⁵¹²,
Хатыңызны бездән ниһан әйләмә⁵¹³ […]
 
 
Кабул күрсәң, хатыма каршы хат яз,
Кабуллыкны эчендә аңлатып яз.
 
 
Әгәр япсаң⁵¹⁴ кешенең бер гайбене,
Ходай япкай сәнең һәм гаебеңне.
 
 
Гөнаһ, гаеб – бәндә[ләр]нең эшидер,
Кирәк кызлар, кирәк егет эшлидер…
 

«Бу хатымны кабул итеп аласың…»

 
Бу хатымны кабул итеп аласың,
Кабул итсәң, читен өзеп каласың.
 
 
Сәнең өчен аһе-ваһ органларым,
Бер күрергә тилмереп торганларым!
 
 
Каным, сәүгән йөрәгем парәсе сән,
Тәнем рухы, күземнең карасы сән.
 
 
Хода язсын мөкъәддәр⁵¹⁵ каләмендә:
Кауышдырсын бу дөнья галәмендә.
 
 
Кыяфәтең, сыйфатың суда кондыз,
Үзең былбыл, күзең мисальдә⁵¹⁶ йолдыз.
 
 
Сәнең дәрдең белән даим йөримен,
Сәнә күргәч, сары майтик эримен!
 
 
Сәнең дәрдең билә булдым герифтар⁵¹⁷,
Хода кыйлса иде сәне, гүзәл йар!
 
 
Сәнең буең Ак Иделнең камышы,
Сүләгән сүзләрең былбыл тауышы.
 
 
Сәнең өчен акыздым күздә йәшем,
Бу хәсрәтдин чыкар микән бу башым?!
 

«Гүзәлсән мисле алмадый…»

 
Гүзәлсән мисле алмадый,
Җәмалең күңелем алдадый,
Түзәр халем калмадый, –
Нитәен бән бу бәляне?!
 

«Ишет хотбә гыйшыклык мөнбәрендән…»

 
Ишет хотбә гыйшыклык мөнбәрендән:
Бәйан идәм мәхәббәт гъәнбәрендән⁵¹⁸.
 
 
И җаныем, бәне ташлыйсың, ахры,
Беленәдер сүзеңнең рәһбәрендән⁵¹⁹.
 

«Бән сезләрә бер сүземне…»

 
Бән сезләрә бер сүземне
Йад итәлем, ки аңлагыл,
Колак дотып бу сүземне
Ихлас берлә [ки] дыңлагыл.
 
 
Әй нигярем⁵²⁰, теләгел сән
     гыйлем йарны,
Үзеңә эзләйүбән
     алгыл аны.
Гүйә очкан кош кебидер
     гыйлем кеше,
Күп мәшакъкать берлә тотар
     аны кеше.
 
 
Кулыңдан сән аны куйма,
Онытып, гыйльмеңне йуйма⁵²¹,
Гыйлемлек кошыный суйма, –
Сәңа булгай разый Алла.
 
 
Табар булсаң гыйлем ирне,
Ки муафикъ булыр йарны;
Бу үгетне тотар булсаң,
Сәңа булыр разый Алла.
 
 
Үзең наданлара катма,
Гыйлемлекне суга атма,
Тутый берлә ки карганы
Килтереп бер ивгә⁵²² япма.
 
 
Надан ир малына кызма⁵²³,
Алар сари⁵²⁴ кулың сузма,
Каралык көенә йөзмә, –
Ки булырсән гъисйан Алла⁵²⁵.
 
 
Надан ирне көтеп алмак,
Ирүр мөшкел кочып ятмак;
Аның малын утка якмак –
Нәданә гъәсъбәи Алла⁵²⁶.
 
 
Кирәк малын утка якмак…
Аның чөн хәсрәтә калмак…
……………………………………….
………………………………………..
 
 
Наданга үз буең сонсаң,
Үзең аңа мотыйгъ булсаң⁵²⁷,
Аңа разый булыр исәң,
Сәңа разый имәс Алла!
 
 
Разый булып, ата-ана
Бирәм дисә ки наданга,
Алар ризалыкы өчен
Гомерлек хәсрәтә калма.
 
 
Дигел анлара бу сүзне,
Бакып анлара дөз күзне⁵²⁸:
«Ятыр катыңда кискәдәй,
Бирүбән тын ки мичкәдәй!»
 
 
Оялмасана, и җаный,
Дигел анлара сән аный;
Оялып хәсрәтә калсаң,
Разый ирмәс сәңа Алла.
 
 
Ике мәгъшук бергә кушла –
Ефәк булып ки ишелә,
Кәлүб куйнына ки керсә,
Нәсыйб итеп, кушып Алла.
 
 
…………………………………………..
………………………………………….
Муафикъ кулларын салса,
Гүйә разый аңа Алла.
 
 
Кушылып [бу] ике җаный,
Ки белеп хөкме уганый⁵²⁹,
Ки мондан яхшысы къәный⁵³⁰? –
Бу дорур ризаи Алла.
 
 
Бу икеләре гыйлем булса,
Белүб андай гамәл кыйлса,
Ки галимнең кулун алса, –
Булыр и һөдаи Алла⁵³¹!
 
 
Сүзем тотып ки ал гыйбрәт,
Ярин⁵³² сәңа булыр рәхәт,
Бу эшләрдер сәңа гыйбрәт, –
Сәнеңчөндер җәннәти Мәүля⁵³³.
 
 
Гыйлемдән ки йөз дүндермә,
Гыйлем чырагын сүндермә,
Аңа чытык йөзең вирмә, –
Разый булыр сәңа Алла…
 
 
Салур андин түбән башны,
Чытар йөзи, күзне-кашны,
Ачылып хатнына дәшми, –
Көлеп бакмак аңа къәный?
 
 
Каралык къәлбене⁵³⁴ баскан,
Агыр балта биленә аскан,
Юан-юан агач кискән, –
Арыгач уйнамак къәный?
 
 
Арыгач ачылып тормаз,
Үзе йәш, ултырып тормаз,
Хәлалене күзе күрмәз, –
Торыр килеш карап аный.
 
 
Йәнә ул дәмдә⁵³⁵ кич булгай,
Кәлүб түшәккә ултыргай,
Хәлаленә моны айгай⁵³⁶:
«Дийәен бән, ишет моный.
 
 
Дийәем бән, сән ишеткел,
Кәлүб аякымны чишкел,
Үгетне бу онытмагыл:
Кибәргә пичкә сал аный».
 
 
Китәндәй⁵³⁷ ак беләкләрен,
Кәлүб ул сызганып анда,
Чишеп алыр аякларын,
Алып пичкә салур аный.
 
 
Наданның хале бу улгай,
Чабатасына туфрак тулгай,
Оекы һәм кара булгай, –
Чыкуб хатун кагар аный.
 
 
Йәнә сузар аякыны,
Ки тартырга оекыны,
Коеп тузан увакыны⁵³⁸, –
Буянурсән йәнә, җаный.
 
 
Бу мескин чыкубән какгай,
Ки әле туфракга баткай,
Керүбән катында яткай, –
Торып да ул үбәр аный.
 
 
Кияр аякына лапта⁵³⁹,
Аны киеп йөри таптап,
Көйдермәгел берүк утка,
Әгәр салса кибәргә аный.
 
 
Киеп лапталары тузгай,
Кадерсез гомре, бел, узгай,
Ишетеңез моны сез, һай, –
Ахирәт эстәмәк къәный?
 
 
Аякы, тубыкы бәйләнгәй,
Йите кат киндерә әйләнгәй,
Кәзеб⁵⁴⁰ сүзләргә бәйләнгәй, –
Басубән гъәфләти аный.
 
 
Надан [дин] хур дәхи барму,
Бу сүзгә сүз дәхи барму?
Галимне хур күргәнләргә
Ходаның рәхмәте къәный?
 
 
Ни мәгъкульдер моный күрмәк,
Гыйлем кызны нәданга вирмәк,
Гыйлем егет наданны алмак,
На мәгъкульдер дидем аный.
 
 
Әгәрчә ир галим улса,
Хәлял кәсеб: иген иксә,
Возу кыйлып⁵⁴¹, намаз кыйлса,
Ушал ирдер ки рәхманый⁵⁴²!
 
 
Намаз кыйлса, алып таһрәт,
Булубән анда ул шөһрәт;
Бу эшләргә йөзең үгрәт –
Булырсән чөн ки рәхманый.
 
 
Зирагъәтдән⁵⁴³ әгәр кайтса,
Тиз үк хәляленә әйтсә,
Ки комганга суын салса:
«Намазга вараем, җаный!»
 
 
Кәләше анда су койса,
Торубән һәм возу кыйлса,
Намазга мәсҗедә варса,
Ки мондин яхшысы къәный?
 
 
Ки бәгъзеләр надан булса,
Галимләргә коллык кыйлса,
Тагъәт⁵⁴⁴, коллыкны күп кыйлса,
Галимләрдин сайуң⁵⁴⁵ аный!
 
 
Берәүләр гәр галим булса,
Кяһиллек⁵⁴⁶ тагъәтен кыйлса,
Үзе кешегә «кыйл» дисә,
Монафикъ⁵⁴⁷ дип белгел аный.
 
 
Әгәр хөкме Хода улса,
Галим бер дөхтәри⁵⁴⁸ алса,
Үзенең нәсыйбы улса,
Ниләр дийәм – ишет аный!
 
 
Дәйүр: «Җаный, бирү килгел,
Оекым, читекем алгыл,
Килеп янымда ултыргыл, –
Кушылдырды бези Алла!»
 
 
Укыгай ул торып намаз,
Кыйлып ул мәүляйа нийаз⁵⁴⁹…
………………………………………
Дир ул хәмед-сәна кыйлса⁵⁵⁰,
Аңа хушнуд⁵⁵¹ булыр Алла.
 
 
Дәйүр: «Җаный, тиз үк булсаң,
Самавыр ярагын⁵⁵² кыйлсаң,
Китереп сөфрәйә куйсаң,
………………..будыр җаный».
 
 
Дилваз⁵⁵³ ярагыны кыйлып,
Бер-беригә күз[ен] салып,
Ки чәйнеккә чәен салып,
Диеп ул: «Әлхәмделилла,
 
 
Кушылдырды бези мәүля,
Китер бал, чәй, лимун тагы,
Куең һәм сөфрәгә⁵⁵⁴ аный…
……………………………………»
 
 
Утырыр ике[се] алда,
Самавырны алып алга,
Сузарлар кулларын балга, –
Ки мондин яхшысы къәный?..
 
 
Салубән күзләрә күзне,
Тәбәссем⁵⁵⁵ берлә дир сүзне,
Көлешеп дийәрләр сүзне:
«Ки кушды безне ул мәүля!»
 
 
Галим булса, булыр дәүләт,
Нәдан [булса], булыр зилләт⁵⁵⁶,
Әгәр сән эстәсәң гыйззәт,
Дигел [сән]: «Бир[ер] ул, Алла!»
 
 
Наданга сән әгәр варсаң,
Берәүне сәүмәен алсаң,
Ки бер гъише нуш кыйлсаң⁵⁵⁷ –
Ки үлмәкең ирүр әфзаль⁵⁵⁸.
 
 
Гыйлем йарны сәүеб алсаң,
Аның илә самит торсаң⁵⁵⁹,
Ике мәгъшук гомер сөрсәң –
Бусыдыр, бел, җаный, әүля!
 
 
Ки наданга берәү бармак –
Үзене зиндана салмак,
Ки хәсрәтдер уйлә⁵⁶⁰ кыйлмак, –
Ки кушмасын берүк Алла!
 
 
Хода кушса ушал йарга,
Мәхәббәт дөкәнсә⁵⁶¹ анда,
Аның илә мосахибдән⁵⁶²
Ки әфзаль зиндани, Алла.
 
 
Мәхәббәт йебе киселсә,
Әгәр салкын йиле иссә,
Ки дә әйтсен ушал дәмдә⁵⁶³:
«Сыгынырмын сәңа, Алла!»
 
 
Үз-үзеңә моны сүзлә,
Ки дәрман дәрдеңә⁵⁶⁴ эзлә,
Китәр юлыңны сән эзлә, –
Үзеңә тиң бирүр Алла.
 
 
Өзелеп, егълайу калсын,
Үзедик мәҗнүнне алсын,
Малы-мөлке ута янсын –
Котылдырсын берүк Алла!
 
 
Сәүешмәклә кулын салмак,
Ки ләбендән пусә кыйлмак⁵⁶⁵,
Аның нәхренә⁵⁶⁶ кул салмак
Ирүр, бел, ләззати алма⁵⁶⁷.
 
 
Ки галимдәй хәбәр килсә,
Ата-анаң аңа вирсә,
Мәһәрә⁵⁶⁸ керәнләр салса, –
Аны кабул әйләгел, җаный!
 
 
Әгәр сән наданга варсаң,
Барып таш бота керсәң,
Мәхәббәтсез билә торсаң –
Суган булыр сәңа алма!
 

«Колак тотып ишет, җаный…»

 
Колак тотып ишет, җаный,
Идәем бер хикяйәти,
Сәңа гашыйк улып тәкый, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Яратыбдыр сәне ул Хакъ,
Ки ак йакут кеби һәм ак,
Йөзеңә салды күп рәүнәкъ⁵⁶⁹, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Йөзеңне әйләде гөлтик,
Сачеңне игде сөнбелтик,
Үзеңне итде былбылтик, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Йөзең биңзәр⁵⁷⁰ тулар айа,
Күрәнләр хур диеп сайа⁵⁷¹,
Сәңа биңзәшле кыз кайа? –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Йөзең биңзәр кызыл ләгълә⁵⁷²,
Йөзеңдән нурларың агъла,
Күрәчәк күзләрем чагъла, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Гаҗәб ләтыйф дорыр⁵⁷³ җисмең,
Мәгълүм дор[ыр] сәнең исмең,
Йөрәгем бәгърене кисдең, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Билең нечкә, нәзек дорыр,
Буең зифа, төзек дорыр,
Җиһан эчрә⁵⁷⁴ аз ук дорыр, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Билең нечкә, буең һәм төз,
Төсең саф, гөл кеби йөз,
Әгәр дисәң иде бер сүз, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Матурлык исмене алдың,
Хәлаикъ эчрә⁵⁷⁵ дан алдың,
Зөләйха урнына калдың, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Сүзем язылды күп төрле,
Тагы да әйтәем берне:
Кабул итәрмүсән серне? –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Килермүсән бәңа үзең?
Дәхи кашың, кара күзең,
Бал-шикәрдин датлы сүзең, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
[Әгәр кал]сам сәне алмай,
Ки куйныңа керә алмай,
Ботыңны ботыма салмай, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
[Сә]лам яздым сәнең артын,
Сәне сәүмәклекем сартын⁵⁷⁶;
Яңакларың кызыл алтын, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Сәлам яздым каләм кашка,
Ки сәүмәкдә эшем башка,
Чыкармагыл серне фашка, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
[Әйа] җаным, ки бел халем,
Җана гыйшкъ утына җаным,
Тәнемдә калмады каным, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Әйа җаным, нәчек итим,
Гыйшыкдин саргаеп бетдем,
Атаң-анаң бирә белмәс, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Намаз артларындин, җаный,
Телимен Алладин сәни,
Кабул итсен ки сүземни, –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Әйа җаным, абыстаем,
Кызыл йөзең – тулан аем!
Сәнең өчен кышын-җәен
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Языйм микән, җитәр микән,
Сәнең мәдхең⁵⁷⁷ бетәр микән,
Күңелләрдин китәр микән? –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Хисабың, сагышың кайда?
Болай торуда ни файда,
Кауышыйк без шушы айда! –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
[Күземне күзеңә] салсам,
Ходай язып сәне алсам,
Ки куйныңа керә калсам,
       Фида җаным сәңа, җаный!
 
 
Кауышыйк инде бу айда,
Вакыт җиткән ки, җаный ла!
Ирадәң⁵⁷⁸ әллә байларда? –
       Фида җаным сәңа, җаный!
 

«Кечекдин сәүдем, и күңлем зыйасы…»

 
Кечекдин сәүдем, и күңлем зыйасы⁵⁷⁹,
Йөрәгем-бәгърем, күзем тутыйасы.
 
 
Үзеңне күрмәен⁵⁸⁰ күңелемне алган,
Көйдереп тә яндырып утка салган.
 
 
Морадым, мәкъсудым, күрер күзем сән,
Нәчә елдин бирле сүләр сүзем сән.
 
 
Нәчә елдин бирле җәһдеңдә әфгяр⁵⁸¹,
Гамең берлә гъәриблыкда герифтар⁵⁸².
 
 
Сәне нәчә сыйфат кыйлсам төгәнмәс,
Вәли⁵⁸³ күрмәй кеше һәргиз ышанмас.
 
 
Ләбең – йакут, дешең энҗү дезелмеш,
Йөрәк-бәгърем сәнең өчен өзелмеш.
 
 
Гыйшыклыкдин берәүгә ут чакылса,
Гаҗәб улмаз җиһан утка якылса!
 
 
Гыйшык хәле мәризъдан⁵⁸⁴ каты, ачы,
Кочаклашып үбешмәкдер гыйляҗы⁵⁸⁵.