Kitabı oxu: «Шигырьләр / Стихи (на татарском языке)», səhifə 5

«Бу бәетне сәңа яздым үземдин…»

 
Бу бәетне сәңа яздым үземдин,
Өмид идеп сәнең датлы сүзеңдин.
 
 
Икенче һәм сәламемдер, гүзәлем,
Сәне күрмәй нәчек итеп түзәрем?
 
 
Сәлам язмак егет кеше эшедер,
Бүләк салмак матур кызлар эшедер.
 
 
Сәлам улсын сәңа, мәгъшук, ки бездин,
Хәбәрләр юк без мәхутичка (?) сездин.
 
 
Сәлам алмак фарыз торыр, каләм каш,
Бу серне гайреләргә әйләмә фаш.
 
 
Чара юкдыр сәне күрми чыдарга,
Йитешде бу җаным тәндин чыгарга.
 
 
Җаныкаем, ишегең ач – керәем,
Гөл-мөбарәк йөзеңне һәм күрәем.
 
 
Мөбарәк йөзләреңне күргәндин соң
Ауызыңдин бер суырып үбәем.
 
 
Нәчә баксам, күренмисең күземә,
Инансана бәнем ошбу сүземә!
 
 
Сәлам улсын сәңа, җаным-хәбибәм⁷⁴²,
Сәнең илә ула күңлем, табибәм⁷⁴³.
 
 
Сәламемдер сәңа, җаным-җиһаным,
Фида улсын сәнең юлыңда җаным.
 
 
Нә кыйлаем: ерак улдың үземдин,
Тыеп булмый йәшем ике күземдин.
 
 
Сәламемне кабул итеп ала күр,
Бәңа да бернәчә хәбәр сала күр.
 
 
И җанкаем, җәмалең күрсәм иде⁷⁴⁴,
Сәнең куйныңда җаным бирсәм иде!
 
 
Сәнең гыйшкың Ходаем салды бәңа,
Ходай үзе каушдырсын бәне сәңа.
 
 
Сәңа каушдыргучы, җаным, Ходадыр,
Сәнең өчен бәнем җаным фидадыр.
 
 
Гаҗәб хәйран уламын бу эшемдин,
Кичә ятсам, ки чыкмайсән дөшемдин.
 
 
Сәлам яздым хәбәр сорап ки сездән,
Мәңа хәсрәт өчен дөньяга килгән!
 
 
Сәламләр әйләдем, җаным-гүзәлем,
Сәне күрмәй нә халь итеп түзәрем?!
 

«Сәлам улсын сәңа, бәгърем парәсый…»

 
Сәлам улсын сәңа, бәгърем парәсый,
Кабул әйдәсәнә, күзем карасый.
 
 
Кабул итсәң сәламемне, җанашым,
Ки әйтәем сүземне, кара кашым.
 
 
Сүзем шулдыр: кабул әйлә сәламем,
И җанашым, укып кара кәлямем⁷⁴⁵!
 
 
Камыш бармак, көмеш тырнак, каләм каш,
Сәнең өчен ике күздин ага йәш.
 
 
И җанашым, ишетәмен сүзеңне,
Ки сәндин һич алалмыймын күземне.
 
 
Әгәр күрсәм буеңны йә йөзеңне,
Кочаклаган кебек улам үзеңне.
 
 
Ишетәмен тауышың йә сүзеңне,
Диуана уламын, белмим үземне.
 
 
Ки һич бер хәбәрең юк, җаный, бәңа,
Ни хальләр булды ләкин, җаный, сәңа?
 
 
Мәгълүм, җанкәем, Ходага эшемез,
Бу хәсрәтдин котылырмы башымыз?
 
 
Кулым бәнем сәлам сәңа язадыр,
Сәнең өчен йөрәк маем сызадыр.
 
 
Ки ятларга күзеңне сала күрмә,
Мәне сәүмәс дәйүб алдана күрмә.
 
 
Кабул итсәң әгәр бу сүземезне,
Ки аулакда күрерсән үземезне.
 
 
Сүзем растдыр, җанашым, алдамыйм һич,
Сәнең өчен ике күзем егълады кич.
 
 
Сәнең өчен эчем-тышым янадыр,
Итем бетеп, коры сөйәк каладыр!
 

* * *

 
Сәлам улсын йөрәгем парәсыйга,
Кара кашым, күземнең карасыйга.
 
 
Сәлам улсын күземнең карасыйга,
Җигәргүшем⁷⁴⁶ – йөрәгем парәсыйга.
 
 
Каләмгә биңзәр⁷⁴⁷ сәнең [и] кашларың,
Йинҗүйә биңзәр дезелмеш тешләрең.
 
 
Мән сәни бу сурәтлү [дип] беләрдүм,
Такъәтем юк, нәчүк сабыр кыйлырдум?
 
 
Робагый чыкарып яздым бу хатны,
Язмас идем бу хатны – гыйшкың каты.
 
 
Күзем йомсам, күрнәсең янымызда,
Кулың – муйнымда, үзең – куйнымызда.
 
 
Карап калдым мөбарәк буйларыңны,
Вәләкин белалмадым уйларыңны.
 
 
Әгәр белсәм иде сәнең уеңны,
Фида әйләр идем газиз җанымны.
 
 
Сәламәтмен бу халәт тигрү⁷⁴⁸, җаным,
Һәмишә гыйшкым илә көйә каным.
 
 
Сәлам яздым сәңа, Сахибҗәмалым,
Сәнең зифа буең кайда күрәем?
 
 
Сәлам яздым сәңа, и бәни белгән,
Бәңа кайгу өчен дөньяга килгән.
 
 
Сәлам яздым сәңа, җаный, сагынгач,
Ки йәш йөрәгемә утлар кабынгач.
 
 
Сәлам яздым сәңа, җаный, кара каш,
Бу серләрне кешигә әйләмә фаш.
 
 
Сәлам улсын сәңа, җаный, ки бездин,
Ки мондыйн соң көтәрмен үзеңездин.
 
 
Шул ук сагъәт йокымдин күз ачылды,
Агъзымыздин гыйшык уты сачылды.
 
 
Күз-керфекләрем ябла бер-беренә,
Сәнең вәсъфың⁷⁴⁹ күренәдер күземә.
 
 
Сәни күрсәм, бәнем күңлем җуана,
Ки күрмәсәм, буламын [бер] диуана.
 
 
Бәнем кебек сәне сәүгән булырмы,
Ки сәүмәсәм, болай сүзләр булырмы?
 
 
Сәни күрәм ки үземә мөляим,
Бәни күргел сән үзеңә мөляим.
 
 
Сәни күрәм җаным кеби тәнемдә,
Бәни күргел җаның кеби тәнеңдә.
 
 
Сәнең кебек ки кыз юкдыр җиһанда,
Мәгәр булса булыр багы Ирәмдә.
 
 
Сәлам яздым сәңа, җаный, сагынып,
Ки йәш йөрәгемә утлар кабынып.
 
 
Сәламемне кабул итеп ала күр,
Үбә-коча куеныңа сала күр!
 
 
Ки бисми[лла] илә улсын сәламем,
Бәнем [сәндин] шулдыр ахир морадым.
 
 
Мәхәббәтем сәңа салды Ходаем,
Моны язмый ни халь берлә чыдаем?
 
 
Нә улыр йибәрсәң мәңа [сән] бер хат?
Укыр идем алубән көндә йөз кат.
 
 
Сагынмаклык илән яздым сәлам хат,
Кабул итеп, алубән бер укып бак.
 
 
Түзәргә хальләрем бәнем китәдер,
Бу җаным чыкмага, җанкәй, йитәдер.
 
 
Кара кашың, зифа буең камышдыр,
Сәүмәк өчен эчем тулы сагышдыр.
 
 
Гаеб итсәң дә [сән], язмый халем юк,
Сәни күрми түзәргә дәрманым юк.
 
 
Ни хальләр итәем: эчем янадыр,
Сәнең өчен күземдин йәш тамадыр.
 
 
Бәни тилмертүбән хәсрәткә салма,
Юкса уйлар уйлап сагышка калма!
 
 
Сәлам бәгъдендә⁷⁵⁰ сорсаңыз, җанашым,
Кичә-көндез сәнең илә сагышым.
 
 
Ходаем гыйшкый сезгә, салды безгә,
Шуның өчен язамын моный сезгә.
 
 
Сәни сәүдем ике күзем нурытик,
Күренәсең мәңа оҗмах хурытик.
 
 
Әгәр белсәң иде мәнем халемне,
Фида әйләр идең газиз җаныңны.
 
 
Җәмалең илә кәмалең⁷⁵¹ дигәндә,
Очар кошдик буламын бән һауада.
 
 
Йөрешләрең гаҗәб хәйран икәндер,
Хода сәни мәңа язган микәндер?
 
 
Сәнең исмең – дилемдә, күздә – йәшем,
Ки дәрдеңдин диуана улды башым.
 
 
Сәламдин [соң] халь сорсаңыз, гүзәлем,
Сәнең өчен көнен-төнен көйәмен.
 
 
Укыр идем көндез әлемә алып,
Ятыр ирдем кичен күкрәккә салып.
 
 
Инан, җанкәй, сүзем ялган имәсдер,
Мәнем кеби сәни һичкем сөймәсдер.
 
 
Кабул итсәң [мәнем] ошбу хатымны,
Чыкара күрмәгел яманатымны.
 
 
Мони яздым сәни бик сәүгәнемдин,
Йөрәгем утыйга бик күйгәнемдин.
 
 
Сәлам улсын сәңа, бәгърем, җанашым,
Кызыл йөзем, тулан аем, кояшым!
 
 
Сәлам яздым, кабул итеп ала күр,
Бәңа бер кош теледик хат яза күр!
 

«Әссәламе, вәссәламе, вәссәлам!…»

 
Әссәламе, вәссәламе, вәссәлам!
И җаным, бәгъдәссәлам⁷⁵² булыр кәлям⁷⁵³.
 
 
Гүзәл мәхбүбсән, нәкъеш⁷⁵⁴[сән]⁷⁵⁵, и җаным,
Улмайа сәндик гүзәл һич күргәнем.
 
 
Къәнда⁷⁵⁶ барсам, җаным, бән сәне күрәм,
Дөньяда сәндик җаный юк дип беләм.
 
 
Гыйшкълык илә җанды, эчем кайнады,
Йөрәгем көйде, буыным каушады.
 
 
Сәнең кебек газиз⁷⁵⁷ кемгә төшәдер,
Сүзләрең[нең] ләззәте бал-шикәрдер.
 
 
Хәйран улып бакдым [сәнең] үзеңә,
Сәнең вәсъфың күренәдер күземә.
 
 
Телләрең[дер] багы Ирәм былбылы,
Нурлы йөзең һәр урында билгеле!
 
 
Аһ җаным, сәне янымда дип беләм,
Эзләйү, «къәни?» дәйү хәйран улам.
 
 
Кайда барсам, күз илә вәсъфың⁷⁵⁸ күрәм,
Дөньяда сәндик гүзәл юк дип беләм!
 
 
Ятса [гәр] куйныңда [бер] кичкә газиз⁷⁵⁹,
Үлсә [ул] һич улмайа әһле тәмиз⁷⁶⁰.
 
 
Сүзеңне ишедән[ләр] җанны асрый,
Дийә, дийә корый[дыр]агыз суый.
 
 
Үләрем тәхкыйкъ⁷⁶¹ сәнең гыйшкың илә,
Йимәк-эчмәк кайгысы китде бөйлә⁷⁶².
 
 
Бәндә күңлең бармы? – тугъры әйтсәнә!
Хәлял җефетлекне кабул итсәнә!
 
 
Сүзләр исәм, телем сәне сүзләйә,
Кичә-көндез күңлем сәне эзләйә.
 
 
Гүзәл мәхбүб, и җаным-җаныкаем,
«Асылың нә?» – дәйү бер сүз сүзләем.
 
 
Бәгъдә⁷⁶³ сән, [җаныем], аңлагыл моный,
Ни [киңәш] вирсәм, дәхи тоткыл аный.
 
 
Сәне күрдем – йөрәгем [ут то] ташды,
Сәне күрдем – [күңелдә дәрдем] ташды.
 
 
Башлаем бу сүзи [бән] Алла илә,
Йөрәгем [илля] җанды бу дәрд илә.
 
 
Һәр кайу җирдә күрәм[ен] бән сәни,
Гыйшыклык уды чолгап алды бәни.
 
 
Җанды эчем, кайнады дәрдең илә,
Бәйлә валлаһ гыйшыкың [сәнең] илә.
 
 
Көн-көне гыйшыкың кайгысы илә,
«Аһ!» дисәм [ки] агызымдин ут чыга!
 
 
Өзеләдер нәкъеш⁷⁶⁴ нәзек билеңә,
Яңа туган айтик нурлы йөзеңә.
 
 
Җөмлә кызның фазыле⁷⁶⁵ сән гъәфифә⁷⁶⁶,
Гыйшкъ уды кыйлмыш бәңа [күп җәфа].
 
 
Көн-бә-көн⁷⁶⁷ дөшемдә күрәм бән сәни,
Сары ауруга салдың, [җаным], бәни.
 
 
Оҗмах эчрә хур кебек йөзең нури,
Сән уласән ике күземнең бери!
 
 
Ишедәнләр вәсъфыңлә хәйран ула⁷⁶⁸,
Һәм күрәнләр җаныны фида кыйла.
 
 
Сандугачтик сайрагучы телләрең,
Бал-шикәртик датлы ирер сүзләрең.
 
 
И җаным, имди сәңа бу[дыр] сүзем:
Кичә ятсам, һич йокы күрмәс күзем.
 
 
Үләмен имди, җаныем, үләмен,
«Хәлялем» дисәнә – үлмәй каламын.
 
 
Бу серемне һич кемсәйә сөйләмә,
Сөйләп [бәнем серем] мәшһүр әйләмә.
 
 
Бән дидекем сүзләри кыйлгыл кабул:
Аның хатыны әлеңә алмагыл⁷⁶⁹.
 
 
Сән бу хатны йәшерәсән шулкадәр,
Һич дә кеше белмәсен моны мәгәр.
 

«Сәнең халеңне белмимен, и җаным…»

 
…Сәнең халеңне белмимен, и җаным,
Сәнең кайгыңдин бөрйан булды⁷⁷⁰ җаным.
 
 
Сәнең кайгың белә, ахры, үләрмен,
Фиракъең утыйда даим күәрмен⁷⁷¹…
 

* * *

 
Бихәмдилля⁷⁷², йәнә күрдем шәраиф⁷⁷³:
Мөбарәк йөзеңә булдым мөшариф⁷⁷⁴.
 
 
Сәнең фикреңдәдер бән заре әфгяр⁷⁷⁵,
Кичә-көндез гъәмең берлән бән грифтар⁷⁷⁶.
 
 
[Әйа җаным], күземнең нурыдыр сән,
Дөньяга иңгән җәннәт хурыдыр сән!
 
 
Әгәр шәмсе къәмәрдик дөхтәр⁷⁷⁷ улса,
Кирәкмәс гъәйре, җәннәт хуры улса.
 
 
Бәңа сәндин бүтән ярлар кирәкмәс,
Бәңа сәнсез бу тәндә җан кирәкмәс!..
 

«[Сабрым юк]дур сәне күрми чыдарга…»

 
[Сабрым юк]дур сәне күрми чыдарга, –
Ки гөл бирүр сәнеңтик тиңдәшем юк.
 
 
[Сабрым юк]дур сәне күрми чыдарга, –
Йитешде бу җаным тәндин чыкарга.
 
 
[Ки яңак]ларың мисле багы алма,
Салур [ул] алма бәни шадыманга⁷⁷⁸.
 
 
[Гыйшык уты], җанашым, хәддин ашып,
Янадыр җөмлә тәнем ут тоташып.
 
 
Әйа җаным, вәйа җаным, җанашым,
Сәнең өчен өзеләдер үзәгем.
 
 
Фәлян илнең фәлян кеше бу йарга
Язып хатлар йибәрмешдер [аңарга].
 
 
Гыйшык [дәрде] каты мәризъдыр, ачы,
Кочаклашып үбешмәкдер гыйляҗы⁷⁷⁹.
 
 
Сәлам улсын, җаныем, пешкән алма,
Бәнем күп сәламемдин таңга [калма].
 
 
Сәлами җавидани миһербаный⁷⁸⁰,
Йөрәгемдә ут янадыр – белгел аный.
 
 
Нәгяһан⁷⁸¹ егълайуб алдым каләмем,
Язаем дип сәңа би-хәдд⁷⁸² сәламем.
 
 
Бу хатка исемемезне язмадым,
Язар ирдем – гайреләрдин базмадым.
 
 
Сәлам улсын ки сән абызтутыйга,
Гүйә салдың бәни дөнья утыйга.
 
 
Морадым сән иде, бәнем морадым,
Ходадин дәмбәдәм⁷⁸³ сәни сорадым.
 
 
Бетәр кайгу илән күңлүм таралып,
Күрер ирсәм – китә кайгум таралып.
 
 
Хатымызны карагачдин тәмам ит,
Кире тапшыр үземезгә – әманәт.
 
 
Ничә итсәм күренмәйсән күземә,
Инан, җаный, [бәнем] ошбу сүземә.
 

«Бәңа дөшкән гыйшыкны кемсә белмәс…»

 
Бәңа дөшкән гыйшыкны кемсә белмәс,
Бу сүзем раст ирүр, [һич] ялган ирмәс.
 
 
Мәхәббәтем бар иде сәндә, җанин,
Бу әйләде мөкъәддәм⁷⁸⁴…
 
 
Мәхәббәтем сәүекле сән сылуда,
Әйа җаный, аһ итәм һәр сулуда.
 
 
Бән улсамчы бу хальдә садрыңызда⁷⁸⁵,
Күзем йомсам күрәмен ойкымызда⁷⁸⁶.
 
 
Кулың – муйнымда, үзең – куйнымда,
………………………………………………….
 
 
Нәчә язсам да бетмидер бу сүзем,
Ки егълап күрмәс улды ике күзем.
 
 
Бәет язып ике кулым бушамый,
Бүтән кемсә, җаным, сәңа охшамый…
 
 
Диделәр: кем сәнең кебек кыз улмас,
Ки улса да, сәнеңдик назин⁷⁸⁷ улмас.
 
 
Ходаем гыйшыклыкны салды безгә,
Аның өчен йибәрдем моны сезгә.
 
 
Буең зифа икән сәнең, йөзең – ай…
Кабул итсәң, йәшерен сүзләрем бар.
 
 
Күрешеп бер сүзләшә күр, гүзәлем,
Эчемдәге серем сәңа чишәлем.
 
 
Бу хәсрәтне Ходадин дип беләмен,
Әйа җаный, сәнең өчен үләмен!
 
 
Нәсыйб булса, сәнең куйныңа керсәм,
Үкенмәсмен, җанашым, шунда үлсәм.
 
 
Кайчан килер икән икәү күрешмәк,
Кочаклашып, тел очындан үбешмәк.
 
 
Әйа җаный, үләмен – тергезә күр,
Җаным, үзең халеңне белдерә күр.
 
 
Сагынмакдин сары булды чыраем,
Аермасын, кауштырсын Ходаем.
 
 
Нәчә баксам күренәсең күземә,
Инанәсән⁷⁸⁸ бәнем язган сүземә.
 
 
Сәлам улсын сәңа ләйли бәһарым⁷⁸⁹,
Сәне сагынамын ләйли нәһарым⁷⁹⁰.
 
 
Күз өстендә кара кашың сызылмыш,
Сәнең өчен йөрәк-бәгърем өзелмеш.
 
 
Сәнеңтик барму [икән] бу җиһанда,
Ки белмим[ен], булса булыр ниһанда⁷⁹¹.
 
 
Әйа җаным, ки белсәнә халемни,
Бу хәсрәтдән чыкармагыл җанымный.
 
 
«Барам, җаный», – дибүк алдап җуатма,
Ки вәгъдәңне озак куеп җылатма.
 
 
Тоташды ут – эчемне сүндерә күр,
Җаныем, үз халеңне белдерә күр.
 
 
Бәңа дөшкән гыйшыкны кемсә белмәс,
Ки уйласа һич тә гакълына килмәс.
 
 
Укып белгәч, кире йибәр хатымны,
Фаш итмәгел бәнем яманатымны.
 
 
Сәне сәүдем, җаныем, хәддин ашып,
Җанадыр җөмлә җисмем ут тоташып.
 
 
Бәңа салгыл мәхәббәтле күзеңне,
Сөеп дүнгел (?) бәнем әйткән сүземне.
 

«Сәнең дәрдең…»

 
Сәнең дәрдең⁷⁹² мәңа дөшде кечекдин,
Газиз башым гъәриб булды⁷⁹³ гыйшыкдин.
 
 
Сәнең дәрдең бәнем күңлемдә даим,
Сәне бирсә иде бәңа Ходаем!
 
 
Сәнең дәрдең белә даим йөримен,
Сәне күргәч, сары майтик эримен.
 
 
Сәнең дәрдең белә мән иртә вә кич,
Сәнең дәрдең күңелдин китмидер һич.
 
 
Сәнең дәрдең белә булдым герифтар⁷⁹⁴,
Хода кыйлса иде сәни гүзәл йар.
 
 
Сәнең дәрдең бәндә[дер] кичә-көндез,
Җиһанда юк сәңа охшашлы бер кыз!
 
 
Кыяфәтдә сыйфатың – суда кондыз,
Үзең былбыл, күзең манәндә⁷⁹⁵ йолдыз.
 
 
Буең зифа Иделдәге камышдин,
Йөрәгем янадыр сәнең сагышдин.
 
 
Сәнең буең – Ак Иделнең камышы,
Сүләгән сүзләрең – былбыл тауышы.
 
 
[Җаным сәү]гән йөрәгем парәсый сән,
Тәнем рухы, күземнең карасый сән.
 
 
[Сәлам яздым] сәңа, җаным, җәмалем,
Ходай кыйлса иде сәне хәлялем!
 

«Гашыйк булдым сәңа, җаным, күзалмам…»

 
Гашыйк булдым сәңа, җаным, күзалмам,
Сәне күрми ки бер сагъәт түзалмам.
 
 
Әйа җаным, ике күзем, багалмам,
Ки билләһи, сәне алмыйча калмам.
 
 
Сәне күрми ни халь берлә чыдаем,
Сәне бәңа бирер микән Ходаем?
 
 
Әйа җаным, ки сән Бәдигъҗәмалем,
Сәне күрми корыйдыр йөрәк каным.
 

«Йир үбеп, дидек догалар гәүһәри…»

 
Йир үбеп, дидек догалар гәүһәри,
Һәм дәхи⁷⁹⁶ улсын сәналәр⁷⁹⁷ җәүһәри.
 

«Ки йокларга күзем йомсам уянам…»

 
Ки йокларга күзем йомсам уянам:
Сәнең гыйшкың бәни кыйлды диванаң.
 
 
Ходай язган микән ошбу җиһанда
Күрешергә, сүләшергә ниһанда⁷⁹⁸?..
 

«Үләм, җаныем, үләмен…»

 
Үләм, җаныем, үләмен – тергезә күр,
Бер аулакта үзеңне күргезә күр!
 

«Надан кеше керсә сәнең куйныңа…»

 
Надан кеше керсә сәнең куйныңа,
Кыямәт көн богау салыр муйныңа.
Әгәр ул китмәсә, сән кит, алып баш,
Күтәреп йөрмәгел тагъдин агыр таш.
 

«Ки каргадин туар карга…»

 
Ки каргадин туар карга,
Атасына булыр парга;
Ки козгындин туар козгын,
Атасыннан булыр азгын.
 

«Галим ага, бире кара…»

 
Галим ага, бире кара,
Шушы сабый сорауилә
Биреп җибәр пырауилә.
Бирмәсәң пырауиләңне, –
Кочармын Рауиләңне.
 

«Сәне сәүдем ике күзем нурытик…»

 
Сәне сәүдем ике күзем нурытик,
Күренәсән бәңа оҗма[х] хурытик.
 
 
Сәне күрми чарам юкдыр чыдарга,
Йитешде бу җаным тәндин чыгарга.
 
 
Әй җанашым, ерак булдың үземдин,
Тыелмыйдыр йәшем ике күземдин.
 
 
Нә булгай бу заман күрсәм йөзеңне,
Алып ятсам чыбылдыкда үзеңне.
 
 
Салауат⁷⁹⁹ ул Мөхәммәд Мостафага,
Каушдырсын Алла бәне [сән] тутайга.
 

«Язаем сән җаныема сәламләр…»

 
Язаем сән җаныема сәламләр,
Сәламләр бәгъдендә⁸⁰⁰ бераз кәлямләр⁸⁰¹.
 
 
Нәчә язсам да бетмидер бу сүзем,
Егъламакдин күралмый ике күзем.
 
 
Бу дәрдемгә дәуа итсен Ходаем,
Сәнең илән булсам иде һәрдаим!
 
 
Моны яздым сезгә, җаный, кисәкләп,
Укыгайсән, җаный, моны исәпләп.
 
 
Шушы айның көнендә йә кичендә
Булам микән сәнең күңлең эчендә?
 
 
Сәне күрсәм, күңелләрем буладыр,
Җылыйсым ла килә – күңлем туладыр.
 
 
Язаем, җаный, сезгә җитәрме,
Монда язып бәнем сүзем бетәрме?..
 

«Сәлам яздым сәңа, кабул кыйла күр…»

 
Сәлам яздым сәңа, кабул кыйла күр,
Мөбарәк әлеңә⁸⁰² алып тота күр.
 
 
Ялыкганда язаем бер-ике юл,
Янып барган йөрәккә ял була ул.
 
 
Сәлам язган [өчен] бәне орышма,
Мәхәббәтле күңелеңне суытма.
 
 
Сылукаем, абызтутыкай, каләм каш,
Нәчек булса да серем итмәгел фаш!
 

«Хода сәне бәңа язган микәндер?…»

 
Хода сәне бәңа язган микәндер?
Бу хәсрәтләр китәр көн бар микәндер?
 
 
Әгәр белсәм иде сәнең халеңне,
Фида кыйлыр идем барча малымны.
 
 
Йөрәккә уты төшде яна-яна,
Бу хәсрәтең бәни кыйлды диуана.
 
 
Кеше хален кеше белмәс икәндер,
Бу хәсрәтләр китәр көн бар микәндер?
 

Поэмалар

Рисаләи-л-иршад

[Мөкаддимә]

 
…………………………..
…………………………..
Хода рәсүле Мөхәммәд,
Һидайәт шәмсе⁸⁰³ ул Әхмәд,
Дөруд ула⁸⁰⁴ хисабе юк,
Аңа би-хәд, аңа би-гъәдд⁸⁰⁵.
 
 
Ифазә⁸⁰⁶ хәйр идә Йәздан⁸⁰⁷
Рәсүлемез үзә чәндан⁸⁰⁸,
Салауате-сафйате⁸⁰⁹ күп –
Тәгъәддөд улмайә имкян⁸¹⁰.
 
 
Дәхи сахибе гъарыйна⁸¹¹
Вә гъәйре җар-у-йарыйна⁸¹²,
Вә гъәйре сахбе һәм алә⁸¹³
Уладыр җөмлә – барыйна.
 
 
Вә бәгъде⁸¹⁴ бәндәи әфкъәр⁸¹⁵,
Хода рәхмәтенә әксәр⁸¹⁶
Догалар әйләде сезгә
Гъәбде мозаф иля-л-Җәббар.
 
 
Бөтебдер⁸¹⁷ Гьәбде-л-Җәббар,
Нәсыйхәт һәрбере на-чар⁸¹⁸,
Тәмам ошбу рисаләдә
Вәгъәзләр бабедин⁸¹⁹ ачар.
 
 
Нәсыйхәт әйләдем вәгъзый⁸²⁰,
Дота күр җан белән хифзый⁸²¹,
Әйа җан дилистаным⁸²² сән,
Идә күрмә аңа гъәйзый⁸²³.
 
 
Тәрек кыйлган⁸²⁴ нәсыйхәтләр
Күрисәр⁸²⁵ күп фәзыйхәтләр⁸²⁶.
Ки, зинһар, тәрек кыйлмагыл,
Сәңа – ошбу вәсыйәтләр!
 
 
Нәсыйхәт дыңлаган угълан
Зәляләтдин⁸²⁷ үзен йолган,
Сәгадәтне ала куйган⁸²⁸ –
Һидайәт эчидә улган⁸²⁹.
 
 
Ки вәгъәз вә нәсыйхәт ал,
Күңел берлән колагың сал,
Сәгадәт эчрәдә булгыл,
Һидайәтдә сөрүбән халь⁸³⁰.
 
 
Кичә-көндез улып наҗи⁸³¹,
Башыңызга һода⁸³² таҗи
Куна дип, уламыз раҗи⁸³³,
Сәгадәт вирелеп чәндан.
 
 
Кичермә юк белән әзман⁸³⁴,
Тәмами гъөмр идеп вәйран.
Пошиманлык⁸³⁵ уласән соң,
Улып үз-үзеңә хәйран.
 
 
Еракка күзеңи салма,
Шәкъәуәт⁸³⁶ йилкәңә⁸³⁷ салма,
Сәгадәтдин хөшек⁸³⁸ калма,
Фәсадәт⁸³⁹ эчрә, гөлистан.
 
 
Ләгъү-ләһү⁸⁴⁰ эченә чыкма,
Шәйатин⁸⁴¹ сүзенә бакма.
Бу сүзләрне уда якма⁸⁴²,
Нәсыйхәт сәңа, и угълан!
 
 
Ки әшрар⁸⁴³ куймагыл яңа⁸⁴⁴,
Ахыр тәэсир идә сәңа,
Ки соңра каласән таңа⁸⁴⁵,
Улып үз-үзеңә хәйран.
 
 
Алар-лә сохбәт⁸⁴⁶ итмә һич,
Алар килсә дә, сән бар, күч,
Ки ахыр күстәрерләр⁸⁴⁷ көч,
Фәсадәт-лә идеп тогъйан⁸⁴⁸.
 
 
Ки шухлыкда⁸⁴⁹ улып гъәййар,
Шаярып йөрмәгел сәййар⁸⁵⁰,
Сакыйн⁸⁵¹: алдамасын гъәддар⁸⁵²
Җиһанда, аңлагыл, и җан!
 
 
Гыйлемлек хәсълидә⁸⁵³ улгыл,
Җәһаләтдин⁸⁵⁴ үзен йолгыл,
Нәчек улса, җәһед⁸⁵⁵ кыйлгыл,
Ки, зинһар, калмагыл надан.
 
 
Ки, зинһар, калмагыл надан,
Дога алгыл ата-анадан,
Дота күр хәүфе риҗадан⁸⁵⁶,
Сакыйн [гыл] әз-фискъ-у-гъисйан⁸⁵⁷.
 
 
Укый күргел кичә-көндез,
Гыйлемлек хәсълидә тиз-тиз,
Бәнемдик калмагыл гаҗиз,
Җәһаләтдә улып гъишйан⁸⁵⁸.
 
 
Гыйлемлекдә ике дөнйа
Чырагын идәсән әхйа⁸⁵⁹.
Бу сүздә зәррә юк әхфа⁸⁶⁰, –
Бәйан идәр рәсүли җан⁸⁶¹.
 
 
Җәһаләтлек – яманлыкдыр,
Бере аның наданлыкдыр,
Болардин һич яман юкдыр,
Гизәрсәң гәр зәмин-асман⁸⁶².
 
 
Иген икмәк – вирер икмәк,
Мәшәкъкать-лә михән⁸⁶³ чикмәк;
Гыйлемлек – мәкъсудә⁸⁶⁴ йитмәк,
Һәр ике дөнйада әйкан⁸⁶⁵.
 
 
Җәһелдин⁸⁶⁶ эстәсәң файда,
Һидайәтлек⁸⁶⁷ сәңа кайда?
Зәляләтлек улып пәйда,
Тәхәйердә⁸⁶⁸ китеп дәрман.
 
 
Җәһаләтдин ерак качкыл,
Голүмең бабедин⁸⁶⁹ ачкыл,
Сәнеңдик дөнйада кач кол⁸⁷⁰
Җәһаләтдә ирер гъишйан.
 
 
Җаһилләр лөкъмәсен⁸⁷¹ капмак,
Тәмам михнәт белән тапмак:
Урак урмак, печән чапмак –
Михәнләр эчрә сәргәрдан⁸⁷².
 

(I) Нәсыйхәт фи-вакъты-с-сабый вә вәгъзәһү

 
Сабыйлык төш кеби улыр,
Егетлек кош кеби улыр,
Къарилык⁸⁷³ буш-тәһи⁸⁷⁴ улыр, –
Кайа мәгърифәтә, йәздан!
 
 
Сабыйлыкда уйын кыйлсаң,
Шәйатингә муйын сонсаң,
Күнелмәссең бөйлә⁸⁷⁵ улсаң,
Егетлекдә улып сөкран⁸⁷⁶.
 
 
Тәфахердә⁸⁷⁷ нәсәб кыйлма,
Никъаб⁸⁷⁸ дот, би-әдәб⁸⁷⁹ улма,
Уйын-көлке таләб кыйлма,
Уламын дип мин-әс-сабйан⁸⁸⁰.
 
 
Кечекдин Хакъга тагъәт кыйл,
Һәр әмренә итагъәт кыйл,
Хәсадәтдин фәрагъәт кыйл⁸⁸¹,
Һәр әмренә сонып гәрдан⁸⁸².
 
 
Нәсыйхәт дыңлаган угълан
Күземнең рәушаны⁸⁸³, бел, ан⁸⁸⁴,
Ерак кыйл нәфсең әшрардан⁸⁸⁵,
Күңел һәм әйләмә мәйл⁸⁸⁶ ан.
 
 
Гъәбәсдә⁸⁸⁷ къил-у-къаль итмә,
Кеше берлән җәдаль⁸⁸⁸ итмә.
Гъәбәскә дили мал⁸⁸⁹ итмә,
Ләгъүләр⁸⁹⁰ әйләйүб әйтан.
 
 
Хәтәргяһ⁸⁹¹ әйләмә җайи⁸⁹²,
Якыйна салма һәм пайи⁸⁹³,
Якыйны улсаң, сәңа вайи
Йитешер күп зарар, и җан!
 
 
Нәсыйхәт дыңлаган хуш йар,
Әгәр сәндә исә һушйар⁸⁹⁴,
Гел итмә фигъле бәд-бисйар⁸⁹⁵,
Вә илля уласән гъөсран⁸⁹⁶.
 
 
Ләгъин Иблис сәне көн-төн
Китереп күстәрә алтын,
Дәхи һәм үзенең артын, –
Сакыйн: сән бакма бәр-шәйтан⁸⁹⁷.
 
 
Хәлаикъ⁸⁹⁸ алдыйда торсаң,
Утырсаң да вә йа йөрсәң,
Түңелмәслек⁸⁹⁹ белән улсаң,
Укырлар афәрин әлуан⁹⁰⁰.
 
 
Ула күргел үкенмәслек,
Кеше күргәч түңелмәслек;
Ула күрмә күнелмәслек,
Сези азгырубән⁹⁰¹ шәйтан.
 
 
Уйын-көлке үзә мәргъүб⁹⁰²,
Шаярып йөрмә, әй мәхбүб⁹⁰³!
Сәнеңдик дөнйада күп-күп
Соңында уладыр хөсран⁹⁰⁴.
 
 
Кичермә юк белән әзман⁹⁰⁵,
Ләһү-ләгъү⁹⁰⁶ идеп чәндан⁹⁰⁷.
Боның соң үкенү әлуан
Белән дә кермәйә дәрман.
 
 
Дәхи баз⁹⁰⁸ әйләмә бази,
Шаярып кышый һәм язый,
Ки шухлыкда күби-азый
Кичермә йил үзә⁹⁰⁹ дәүран.
 
 
Ки бән шухлык белән улдым,
Шаярмаклык белән улдым,
Вәлий гъәфләт белән улдым,
Җиһанә улубән алдад⁹¹⁰.
 
 
Малайәгъни⁹¹¹ белән, зинһар,
Кичермә шаярып рузгяр⁹¹².
Ки шухлык әйләмә бисйар⁹¹³ –
Улырсың сүземә мөнкад⁹¹⁴.
 
 
Җәмигъ гомрем йилә вирдем,
Шаяру-шухилә йөрдем.
Вәли гъөзр, и нури бәдрем⁹¹⁵,
Бәнемдик улмагыл фәссад⁹¹⁶.
 
 
Кечекдин кыйл гыйбадати⁹¹⁷,
Тәрек кыйлгыл фәсадати⁹¹⁸.
Сәгадәт әйлә гадати⁹¹⁹ –
Соңы һәм уләсән могътад⁹²⁰.
 

(II) Егетлек вакытындагы нәсыйхәтләр вә вәгъәзләр

 
Егетлек йил кеби үткәй,
Къарилык фи-з-зәман⁹²¹ йиткәй,
Бакып күр халеңи: ниткәй,
Фәсадәтдә үтеп рузгяр.
 
 
Егетлек китәдер фәүри⁹²²,
Йилә вирмә газиз дәүри⁹²³,
Ки шәйтан салмасын җәүри⁹²⁴,
Идеп әфгалеңә әзрар⁹²⁵.
 
 
Җиһанга салмагыл мәйли⁹²⁶,
Ки булгыл пакь, лөтъф зәйли⁹²⁷,
Ки булма соңра дәр-вәйли⁹²⁸,
Пошиманлар⁹²⁹ идеп бисйар.
 
 
Сакыйнгыл, нәфсеңи пакь ит,
Вә һәуа нәфсеңи тәрк ит⁹³⁰.
Дәхи һәм даминең⁹³¹ пакь ит,
Ки зәррә әйләмә әшрар.
 
 
Фасикълардин фиракъ⁹³² улың,
Алардин сал ерак юлың,
Йәтимләр башына – кулың
Идүбән шәфкъәтең һәм зар.
 
 
Мәкер, хәйлә идеп мәккяр⁹³³,
Йөрер әтрафыңа сәййар,
Ки гъарәт итмәсен⁹³⁴ гъәддар⁹³⁵,
Ки ушал хәмкъәи гъинад⁹³⁶.
 
 
Шәйатин, бел, гъөдур⁹³⁷ улгай,
Хакында гөфтегү⁹³⁸ кыйлгай.
Мәкерләр җөстеҗү⁹³⁹ кыйлгай
Заляләтдә бә-иҗтиһад⁹⁴⁰.
 
 
Фигъали кыйлма на-мәгъкуль,
Ләгъү-ләһү белән мәшгуль.
Ки таңда уласән мәсьүл, –
Ки рузие вакът гъәдл-ү-дад⁹⁴¹.
 
 
Шәрәфкярең шәр әфкярә
Вирә күрмә бу рузгярә⁹⁴².
Би-кәфкярә тәләфкярә
Кичермә гомреңи бәр-бад⁹⁴³.
 
 
Димәгел йөзеңи күркәм,
Үзеңи даимән күр кәм,
Сәнеңдик дөнйада күркәм,
Җәмале гъәни итеп фәссад⁹⁴⁴.
 
 
Сакыйн мәккяр мәкерендин,
Вә шәр әфкяр⁹⁴⁵ фикерендин,
Җөда кыйлмайа зикреңдин⁹⁴⁶, –
Мәкер-хәйлә идеп әз-дад⁹⁴⁷.
 
 
Ки шәйтан бер шәкъи гази⁹⁴⁸,
Дотар чөя чәнгяле пази⁹⁴⁹;
Уласыз фәүзедин фази⁹⁵⁰,
Сакыйнсаң табасән иршад⁹⁵¹.
 
 
Йөремә шухи нийәтдә⁹⁵²,
Бәнемдик әшрар сохбәтдә,
Уласән таңда хәсрәтдә,
Эчең-тышың улып хөсран⁹⁵³.
 
 
Чыкубән йөрмәгел илгә,
Вирүбән гомреңи йилгә,
Заляләти виреп дилгә⁹⁵⁴,
Уласән таңда сән хөсран.
 
 
Һидайәт⁹⁵⁵ әһледин улгыл,
Сәгъиди⁹⁵⁶ әһледин улгыл.
Латыйф, пакь зәйледин⁹⁵⁷ улгыл,
Тәмами күстәреп борһан⁹⁵⁸.
 
 
Шәрафәтең шәр афәтә⁹⁵⁹,
Кәмаләтең кәм аләтә⁹⁶⁰,
Вирүбән ушбу халәтә,
Соңыйда калма дәр-тогъйан⁹⁶¹.
 
 
Шәйатиндыр хөседрани⁹⁶²,
Йар, андин дотма йарани⁹⁶³,
Катыңдан ку ба-зур ани,
Мәкам идеп аңа зиндан.
 
 
Көдүрәтең⁹⁶⁴ ерак атгыл,
Мәляхәт мелхедин⁹⁶⁵ татгыл,
Дилеңнең җанына катгыл,
Ки һәмчү дамәги сөбхан⁹⁶⁶.
 
 
Күңелне югары дотма,
Шәйатин хален онытма,
Соңгы гъәм-гъөссалар йотма,
Улубән бәгъреңә бөрйан⁹⁶⁷.
 
 
Чү хәшмиш (?) төхмедик⁹⁶⁸ аша,
Юкары чикмәгел баша;
Хаша хөшек калган хаша⁹⁶⁹,
Ки бәд тәрке белән⁹⁷⁰, и җан!
 
 
Явыз эшне күрүбән хуб
Дилең⁹⁷¹ аздырма, и мәхбүб,
Яманлык төхмен икмә күп,
Аның төхме ирер гъисйан⁹⁷².
 
 
Яман сагыш алырса гъиш⁹⁷³,
Орыр ниш⁹⁷⁴ үз-үзенә хиш⁹⁷⁵,
Йөзи саргайта бәд-әндиш⁹⁷⁶,
Әмәлләр⁹⁷⁷ асле мин-ниран⁹⁷⁸.
 
 
Сакыйн туль⁹⁷⁹ әмәлләрдин,
Зирә суэи⁹⁸⁰ гамәлләрдин,
Хәрәм эшдер дәгъәлләрдин⁹⁸¹
Сакыйн сән, әйләмә, и җан!
 
 
Ки шәйтан төзәйуб кямен⁹⁸²,
Салып даменгә дамен⁹⁸³,
Сакыйнгыл, тапмасын рамен⁹⁸⁴,
Мәкер-хәйлә идубән ан.
 
 
Җәһеддә акызып әз-кан⁹⁸⁵,
Атар аркаң үзә аркан,
Сакыйнгыл, дәшмәсен дәр-ан,
Ул аркан буйныңа гәрдан⁹⁸⁶.
 
 
Бакып йәмин-шималеңә⁹⁸⁷,
Бакыйбән үз җәмалеңә,
Ки гъөҗб әйләмә халеңә, –
Тәкәбберлек идеп бәр-дар⁹⁸⁸.
 
 
Йитешсәң блүгъийәтдән⁹⁸⁹,
Китүбән тофулийәтдән⁹⁹⁰,
Хазз⁹⁹¹ алсаң шәбабийәтдән⁹⁹²,
Йөремә мәст⁹⁹³ улып, и йар!
 
 
Блүгълар, на-блүгьлар⁹⁹⁴ да,
Ки сәндин һәм олугълар да
Кичеп китте рөҗугъ дарга⁹⁹⁵,
Ки мәдһуш⁹⁹⁶ ятмагыл, һушдар⁹⁹⁷.
 
 
Нигәчә ятасән, йарукым⁹⁹⁸,
Шәйатин төхме – бәд йир, ком,
Күзең ач, дөнйа күр: пөр ком⁹⁹⁹,
Гъәкъим¹⁰⁰⁰ йилдә ула сәййар.
 
 
Һауага бакып, и рухи,
Йөремә бонда ба-шухи¹⁰⁰¹.
Сәнеңдик бонда күп бу хи,
Хөсирүн¹⁰⁰² ула күп гъәййар.
 
 
Нәсыйхәт дыңлаган хуш йар,
Әгәр сәндә исә һушйар¹⁰⁰³,
Кил, итмә фигъл бәд бисйар¹⁰⁰⁴,
Вә иллә уласән дәр-хар¹⁰⁰⁵.
 
 
Һәм әшрар нарыдин¹⁰⁰⁶ качкын,
Бер очкын килсә дә ычкын,
Киләчәк, бозлы су сачкын,
Сәне көйдермәсен ул нар.
 
 
Әгәрчә уты суз¹⁰⁰⁷ улсын,
Бозылсын, ки та боз улсын,
Къәһәрә шәб вә руз¹⁰⁰⁸ улсын
Җәһәннәмдән мәгъә-л-әшрар.
 
 
Шәйатин җәһд итеп сезгә,
Итәр тәргъиб¹⁰⁰⁹ яман чизгә¹⁰¹⁰.
Яманлык күстәреп күзгә,
Дәхи һәм күстәреп әдбар¹⁰¹¹.
 
 
Шәкъәуәт¹⁰¹² әйләмә һәргиз
Улубән фетнәләр әнгиз¹⁰¹³;
Болардин идәсән пәрһиз¹⁰¹⁴,
Әгәр гакыл улырса йар.
 
 
Мәхәббәт әһленең пише¹⁰¹⁵,
Уласән бер сәгъид¹⁰¹⁶ кеше, –
Тәрек әйлә гөнаһ эши,
Китүбән эзенчә әбрар¹⁰¹⁷.
 
 
Олыга гыйззәт ит, хөрмәт,
Кечекләргә идеп шәфкъәт,
Ходадин уласән рәхмәт,
Кичерсәң бөйләдә әгъсар¹⁰¹⁸.
 
 
Нәсыйхәт тыңлаган шабем¹⁰¹⁹,
Сәнең чөн вәгъзидин бабем,
Итагъәтдә ул, әсхабем¹⁰²⁰,
Ки ташлап җөмлә-ил-әшрар¹⁰²¹.
 
 
Йөремә мәст улып сөкран,
Егетлекдә гъәлят-т-тогъйан¹⁰²²,
Соңыда уласән хөсран¹⁰²³,
Килеп эш ахыры дишвар¹⁰²⁴.
 
 
Мәшәкъкать дөнйада улмыш,
Эчидә фетнәләр дулмыш,
Фәуаиддин¹⁰²⁵ улыбдыр тыш,
Вәләкин көн-бә-көн әзрар¹⁰²⁶.