Kitabı oxu: «Шигырьләр / Стихи (на татарском языке)», səhifə 6

(III) Кызларга улган нәсыйхәтләр, вәгъәзләр бәйане

 
Блүгъә¹⁰²⁷ йитешәчәк җан,
Фәуахиш¹⁰²⁸ итмә һәм тогъйан¹⁰²⁹,
Сакыйн, һич әйләмә гъисйан,
Сакыйн һәм кыйлмагыл әшрар.
 
 
Гизүбән йөрмәгел, и рух¹⁰³⁰,
Җиһанда улубән сән шух,
Ямандыр ки шәкъәуәт, бух, –
Фәсадәтләр¹⁰³¹ хале изһар¹⁰³².
 
 
Йөремә чыкубән илә,
Фәсадәт эстәйүб бөйлә,
Һәммә гомрең виреп йилә,
Зи-хөсран¹⁰³³ үлмә соң, и йар!
 
 
Фасикълар¹⁰³⁴ катына килмә,
Фәуахиш эстәйүб йилмә,
Ки сөкран улубән йөрмә,
Шаярып улма һәм сәййар.
 
 
Сакыйн, дуст әйләмә әшрар
Һәм итмә юлына әдбар,
Ки анлар тәбгыдин¹⁰³⁵ күп-күп
Күрәсән соңындин әзрар.
 
 
Фәсадәтдән атың шаигъ¹⁰³⁶,
Һодадин¹⁰³⁷ карныңыз җаигъ (?).
Кил, итмә гомреңи заигъ
Һәлякәтдә тәмам дәр-хар.
 
 
Кичә-көндез гизеп юлдин,
Сәгадәт вирмәгел кулдин,
Ки улма соң фасикъ колдин,
Ерак китеп мин-әл-әбрар¹⁰³⁸.
 
 
Бу сүзгә саласән, җан, гүш¹⁰³⁹,
Газиз гомреңне вирмә буш;
Соңы – гъәмләргәдер сән туш¹⁰⁴⁰, –
Сәне гъәбн идәчәк¹⁰⁴¹ гъәддар¹⁰⁴².
 
 
Колак сал та ниһайәти,
Ки бер сабый хәкяйәти,
Ничек идәр шәкяйати,
Ки бер мөштәридин¹⁰⁴³, и йар!
 
 
Тофулийәт¹⁰⁴⁴ заманымда,
Сабыйлык үзә данымда,
Ки атам ошбу анымда¹⁰⁴⁵
Алып вирде ләүхе дәфтәр¹⁰⁴⁶.
 
 
Дәхи алтын йөзек, һиммәт¹⁰⁴⁷,
Бәһасе дәхи зи-кыйммәт,
Алубән вирде һәм, әлбәт,
Мәхәббәт улынып дәркяр¹⁰⁴⁸.
 
 
Зәмани мин-әл-әзмани¹⁰⁴⁹
Виреп бер хөрмә вә алмани,
Алып бер мөштәри ани,
Сатуда гъәбн итеп бәрдар¹⁰⁵⁰.
 
 
Боның дикен сәне мәлгунь,
Сакыйн, әйләмәсен мәгъбүн¹⁰⁵¹,
Мәкер вә хәйләсе әфзүн¹⁰⁵²,
Сакыйн, лилхафиз саттар¹⁰⁵³.
 
 
Шәйатин үзрә кем бака,
Ходауәндә аңа кака¹⁰⁵⁴:
Баканларны уда яка¹⁰⁵⁵, –
Белерсең кәндүзең¹⁰⁵⁶, и йар!
 
 
Халыкдин улубән мәстүр¹⁰⁵⁷,
Үзен кемлек белән пәс тор¹⁰⁵⁸,
Имәстер гъәксенә¹⁰⁵⁹ дәстүр¹⁰⁶⁰,
Ки мәхрүм әйләйүб изһар.
 
 
Ки шамдин ятма та собхи¹⁰⁶¹
Ойып гафләтдә, басып хи¹⁰⁶²,
Тора бакып хи ба-кобхи¹⁰⁶³, –
Хәйа берлән шәрм¹⁰⁶⁴ бисйар!
 
 
Гөлстани җинан садрең¹⁰⁶⁵,
Бөйләдер, беләсең, кадрең,
У мәнзилдә¹⁰⁶⁶ ике бәдрең¹⁰⁶⁷, –
Алардин йуймагыл әкърар¹⁰⁶⁸!
 
 
Кадерсез кыйлма, ки белсәң,
Ике күксеңне¹⁰⁶⁹, чөн күк сән,
Соңы тугъры бәһа күрсәң,
Әлемдин күп әләмләр вар¹⁰⁷⁰.
 
 
Якыныңа килеп шәйтан,
Идә сәңа комар бахтән¹⁰⁷¹,
Сакыйн, әйләмәсен тахтән¹⁰⁷²,
Килеп галиб мәгъә-л-әгъйар¹⁰⁷³.
 
 
Үтеп сөк-ран, итеп сөкран¹⁰⁷⁴,
Кабарга уладер фикран,
Мәгәр саклайа зи-л-гофран¹⁰⁷⁵,
Идеп үз фазлене иншар¹⁰⁷⁶.
 
 
Идеп шәбхун¹⁰⁷⁷, түгеп шәб хун¹⁰⁷⁸,
Йөрер әтрафыңа мәлгунь,
Таба та аздырып фәрхун¹⁰⁷⁹, –
Сакыйн, мәкр итмәсен мәккяр!
 
 
Бәшир бөшри бәшәр¹⁰⁸⁰ булгыл,
Мөшире¹⁰⁸¹ Хакъ, би-шәрр¹⁰⁸² улгыл,
Шәкъәуәтне нәшер кыйлгыл¹⁰⁸³,
Сәгадәткә куйып әкъдам¹⁰⁸⁴.
 
 
Сәгадәт багыны багый¹⁰⁸⁵
Улубән булмагыл багый,
Шәкъәуәтне улып рагый¹⁰⁸⁶,
Ки гомрең әйләмә инзам¹⁰⁸⁷.
 
 
Кыйлыр инша нә кем иншаэ.
Лик әфша кыйлмайә хәйф шаһ¹⁰⁸⁸;
Вәли изгеләргә охша,
Дели җаның белән бул тамм¹⁰⁸⁹.
 

(IV) Тәләттыйфлык¹⁰⁹⁰ белән сөйләмәк бәйане!

 
Тәләттыйф берлә сүз әйлә,
Ишедән дили суз әйлә¹⁰⁹¹,
Шөйлә ки йинҗү риз әйлә¹⁰⁹², –
Тәмам рәнҗү бетә әттам¹⁰⁹³.
 
 
Дилең миһри – делең лөтъфи¹⁰⁹⁴
Белән сүз әйләп би-зәгъфи¹⁰⁹⁵,
Миһербанлык идеп зөлфи,
Дигел йомшак ләгъилә рам¹⁰⁹⁶.
 
 
Сүәксез дел яратды Хакъ,
Сүзи та кыйладыр йомшак.
Җәрахәт дел белән кыйлмак
Яман әз-нәйзаи Бәһрам¹⁰⁹⁷.
 
 
Җәрәхәт гәр кыйлыр нәйза,
Уңалыр¹⁰⁹⁸ тиз сагъәт үзә,
Уңалмас, китмәйү мадәм
Вәли дел җәрхе чөн¹⁰⁹⁹ нәйза.
 
 
Яман тел һич кемә вирмә,
Дәхи гайбәт кыйлып йөрмә,
Бу форсатны йилә вирмә,
Шәйатин салмайа та дам¹¹⁰⁰.
 
 
Сүзи сөйлә сарих-ачык,
Йибәрмә тел къәбихә чук,
Сүзеңдә ул тәуазигълык¹¹⁰¹
Фәуаиддин¹¹⁰² идеп тәмам.
 
 
Нәмимә¹¹⁰³ гайбәти сүзләп,
Йөремә һич [дә] шабезләп,
Ки улмагыл хәйасез һәп¹¹⁰⁴,
Бу эшләр улмайа ихсан¹¹⁰⁵.
 
 
Делең бу сүзгә фәкк итмә¹¹⁰⁶,
Булып нәммам¹¹⁰⁷, бөтек¹¹⁰⁸ итмә,
Кеше гайбен һәтек итмә¹¹⁰⁹,
Хәрәм эш уласән, и җан!
 
 
Шаярып йөрмәгел сәййах,
Ки шухлыкда улып шәййах,
Нә ятырсән: хоруслар сах¹¹¹⁰, –
Әгәр наим¹¹¹¹ исәң уйган!
 

(V) Ирлек вакытындагы нәсыйхәтләр, вәгъәзләр

 
Улыр иршад¹¹¹² белән ир шад,
Шәкъидин кача бад чөн бад¹¹¹³,
Идәр хәйфе сәмамда әфсад
Ки тәгьвиз әйлә¹¹¹⁴ бәр йәздан¹¹¹⁵.
 
 
Белерсең кәндүзең ир дип,
Ахыр урыны, белең, зир¹¹¹⁶ дип,
Фирашыңи¹¹¹⁷ – кара йир дип,
Торабеңи¹¹¹⁸ дәхи – юрган.
 
 
Гъәбәс¹¹¹⁹ вирмә дәваздәһи¹¹²⁰,
Кичермә улубән ляһи¹¹²¹,
Нәгяһан йитешеп раһи¹¹²², –
Сәфәрдер даре дөнйадан.
 
 
Гамәлдә иҗтиһад әйлә,
Барасы юлый йад әйлә.
Сәфәргә заде зад әйлә¹¹²³,
Ахыр тапмайасән ибкаэ¹¹²⁴.
 
 
Һидайәт әйләгел дәр-пиш¹¹²⁵,
Рийадин буш улубән хиш¹¹²⁶,
Ки шәйтан салмасын тәшвиш,
Рийа гъәҗбә идеп әгъраэ¹¹²⁷.
 
 
Рийа улса гамәлдә чук,
Зыйасы¹¹²⁸ һич мәхәллдә¹¹²⁹ юк,
Кә-әннә фи-л-мәсәлдә юк¹¹³⁰:
Кәмәгъдум ләйсә мин әшйаэ.
 
 
Танып белгел урынларны,
Ки безләрдин борынларны,
Виреп йилгә корунларны¹¹³¹,
Къәмусы¹¹³² кичәсәр зи-инҗа¹¹³³.
 
 
Кемә бу йәнә горур тукый?
Әҗәл укы килеп укый,
Белерсән форсатың юкый, –
Нимә алданасың, әй-ва?!
 

(VI) Хәмийәтсез¹¹³⁴ ирләрнең вә чапәк¹¹³⁵ хатынларның нәсыйхәте

 
Гаҗәб гъәсри хәлаикълар¹¹³⁶
Тәмам мөрдәгә¹¹³⁷ лаикълар:
Эче тулы гъәляикълар¹¹³⁸, –
Фәсадатдан дәхи тогъйан.
 
 
Би-гайрәт кеше кем дәййүс¹¹³⁹,
Тәмугъга уладыр мәэнүс¹¹⁴⁰,
Җинан¹¹⁴¹ андин ула мәгъбус¹¹⁴², –
Ки зәррә күрмәйә руйан¹¹⁴³.
 
 
Гаҗәб бу хиндәге¹¹⁴⁴ гъәүрәт¹¹⁴⁵,
Үзене сала ба-гъәүрәт,
Һәммә гомре мәгънә-е-сүрат
Идүбән фискъ-у-гъисйан.
 
 
Гаҗәб бу хиндәге ирләр,
Бу дөнйаны «Безем!» дирләр.
Хосусән Болгари йирләр
Җиһанә хирсъ улып дәр-зән.
 
 
Улубән әһлә би-гайрәт,
Кичәләр вакъты ба-хәйрәт¹¹⁴⁶,
Ивидә ивлеге гъәүрәт
Заляләтдә вирер дөр-ан.
 
 
Кичүбән ошбу халәтдә
У¹¹⁴⁷ гъәүрәти фәсадәтдә.
Һаман рузи кыйамәтдә
Ки рисвай ула ул инсан.
 
 
Әгәр әһлең фәсидә буд¹¹⁴⁸,
Күрәчәк дөнбалә дәр-зуд¹¹⁴⁹.
Төшермәйә сәни бәр-худ,
Һәлякәткә идеп хәйран.
 
 
Дигел: Зән¹¹⁵⁰, йөрмә ба-шухи¹¹⁵¹,
Фәсадәтлек идеп бу хи;
Нәчек зәне Лутъи, Нухи
Иденерләр иде көфран.
 
 
Ки булма күчләри рәү-зән¹¹⁵²,
Аңа һәм бакма зи-рәүзән¹¹⁵³;
Карышып бакъдисә ру-зән¹¹⁵⁴
Нәсыйхәтләр белән бер ан.
 
 
Аның чөн бәндәи дәййүс,
Биһештең¹¹⁵⁵ исидән мәэйүс,
Җинан андин ула мәхнүс¹¹⁵⁶,
Имәс бакъдырмака имкян.
 
 
Хәмийәт риштәсен пиш-дар¹¹⁵⁷,
Йөретмә әһлеңи мишвар¹¹⁵⁸,
Юк ирсә эш ула дишвар¹¹⁵⁹,
Идисәр сәне дәр-хәҗлян.
 
 
Улырсың аңа би-гайрәт,
Зәнең ирдер ки, сән – гъәүрәт,
Мәляик¹¹⁶⁰ иде сәр-ләгънәт¹¹⁶¹,
Сәңа дип йад дәхи бер ан.
 
 
Догадин улмагыл хали¹¹⁶²,
Йад әйлә әһли һәм ани,
Сөаль ит боны әз-гали,
Иляһи вир нәдер бә-ан.
 
 
Иляһи ошбу сөалем:
Аләм әшраредин¹¹⁶³ алыйм.
Диле салим¹¹⁶⁴ үзә салим
Улалар та гъәля-л-ихсан¹¹⁶⁵.
 
 
Голяма¹¹⁶⁶ юлларын азмыш,
Тәрикъы мөстәкъим¹¹⁶⁷ язмыш,
Шәкъәүәткә халык басмыш,
Дөшебдер фетнәгә заман.
 
 
Голямага халык бакмыш,
Дәйүрләр: «Ошбу сүз хакмыш», –
Әгәр хакъдин улачак тыш,
Ки тәрк әйләр иде кем ан.
 
 
Гөнаһдин мөддәти мөддәт¹¹⁶⁸
Тәмам азгылуга мәддәт¹¹⁶⁹,
Кил, и җан, әйлә сән рәүүәт,
Фәсадәтдин дулып бу ан.
 

(VII) Хатынларга улган нәсыйхәтләр бәйане

 
Гажәб бу хиндәге гъәүрәт,
Ачып гъәүрәт, салып гулат,
Гизәрләр салубән шурәт
Никъабсыз хәр¹¹⁷⁰ кеби бәд-нам.
 
 
Җиһан тәркенә¹¹⁷¹ кыйл гайрәт,
Сакыйн, һич әйләмә рәгъбәт¹¹⁷².
Нә улса адәмә гыйбрәт:
Кирәк ник шәй¹¹⁷³, кирәк бәд-кям¹¹⁷⁴.
 
 
Ки улма чапкучы чапәк,
Фигъали идубән нә-пакь,
Ки ахыр күрәсән бер бакъ¹¹⁷⁵ –
Үкенечләр белән әкъсам¹¹⁷⁶.
 
 
На-мәшругъ¹¹⁷⁷ фигълә – на-мәшругъ¹¹⁷⁸
Улубән, булыңыз мәмнугъ¹¹⁷⁹,
Вә иллә¹¹⁸⁰ уласән мәсругъ¹¹⁸¹,
Тәмам зәхмәт¹¹⁸² белән мадәм¹¹⁸³.
 
 
Уйын-көлке мәкяненә¹¹⁸⁴
Вара күрмә дәр-ан инә¹¹⁸⁵,
Шәтем¹¹⁸⁶ вир анда ханына¹¹⁸⁷,
Нәсыйхәт-лә идеп әгъзам¹¹⁸⁸.
 
 
Кайадур рәнди¹¹⁸⁹ мәҗлеси,
Ки тәргъиб¹¹⁹⁰ идә иблиси:
«Вара күр, табак кәҗ лиси¹¹⁹¹», –
Дәйүбән, хасиди залям¹¹⁹².
 
 
Дәйүр: «Зән, юла әкъдәм зән¹¹⁹³,
Имәс күр сән¹¹⁹⁴ – варып күр сән.
Урам кем кичә күрәсән,
Тәмам зиннәт белән инзам¹¹⁹⁵».
 
 
Дотып зиннәт, идеп нәкъши,
Вара бер мәҗлеси фәхши,
Ауази дузе вә кәфши
Вирисәр салачак әкъдәм.
 
 
Бу саутә¹¹⁹⁶ әйләмә рәгъбәт¹¹⁹⁷
Ауази фигъл иде ләгънәт;
«Сәңа ләгънәт ки, ә гъәүрәт!» –
Дәйүбән вирәдер дөшнам¹¹⁹⁸.
 
 
Кеше дәф¹¹⁹⁹ орса һәм – танбур¹²⁰⁰,
Кидәсән сохбәтендин дур¹²⁰¹;
Вә иллә күрисәр сән зур¹²⁰²,
Орыр зәнбур кеби алям¹²⁰³.
 
 
Фасикъдин дотмагыл дустан,
Заляләт далидер у сетан¹²⁰⁴,
Хәзәр күп әйлә¹²⁰⁵: бу дастан
Сәңа һәм бу ирер игълям¹²⁰⁶.
 
 
Ерак бакма, якындин күр,
Фасикъларның хален сән сур¹²⁰⁷,
Фәсакъәтдә вирүбән дур¹²⁰⁸,
Заляләтдә куйыблар нам.
 
 
Һода¹²⁰⁹ дәүрани дур ани,
Йибәрмә, дота күр ани,
Бу күрәни зи-кү рани,
Идүбән хурлыкка алям.
 
 
Делеңне әйләмә ачигъ,
Дилең һәм аңадыр раҗигъ¹²¹⁰;
Әгәр вәгъзым исә наҗигъ
Сакыйн, дил әйләмә бәд-кям¹²¹¹.
 
 
Сакыйнгыл, зиште зән¹²¹² улма,
Къәһер-лән моште зән улма¹²¹³,
Кешигә суэи-зъән¹²¹⁴ кыйлма, –
Ки бәгьзе-л-зъәнн фискъ гъисйан¹²¹⁵!
 

(VIII) Яман хатынларның бәйане вә ирен рәнҗеткүчеләр

 
Кил, и талиб, кил, и гакыйль,
Яман зәндин хәзәр күп кыйл,
Яман хатыни зиндан бел,
Әгәрчә маһи¹²¹⁶, и инсан!
 
 
Яман хатын, яман гъәүрәт
Сиҗендә кичерә дәүрәт¹²¹⁷,
Кичә-көндез идеп җәүрәт¹²¹⁸,
Идәр әгъмареңи¹²¹⁹ зиндан.
 
 
Әгәрчә ай ула күрке,
Аны бел дөнйаның кәрке¹²²⁰, –
Кирәкдер әйләмәк тәрке,
Иллә алмаганың бэһ ан¹²²¹!
 
 
Яман зән агъзи вә ирне
Азар әйләдисә¹²²² ирне,
Итисәр агъзилә тирне¹²²³, –
Зәбани зәхм һәм дәндан¹²²⁴.
 
 
Сөчеклек ләфзы¹²²⁵ берлән чүн
Ирен шад әйләсә хатын,
Бәкъадарны алып сатын,
Фәнадин әйләмеш һиҗран¹²²⁶.
 
 
Йөзендә күрки вә рәнги¹²²⁷,
Әгәрчә бәччәи зән ки¹²²⁸, –
Көнәш һәм ай дикен зән ки¹²²⁹,
Бу нардан кем эрер, и җан!
 
 
Яман хатын ки ул мәзкүр,
На-мәхрәм у на-мәстүр¹²³⁰,
Иредин улса би-дәстүр¹²³¹,
Ирер дәхи зи-тогъйан.
 
 
Никү¹²³² хатын, ки кыйлдык йад,
Ирене әйләдисә шад,
Һәзар[ан]¹²³³ афәринләр бад¹²³⁴, –
Ки ул хатын үзә һәр ан.
 
 
Заһир идән бә-на-мәхрәм
Исә күркәм дә сән күр кәм,
Делинең очы зәһәр-сәм¹²³⁵
Исә улдыр сөке ниран¹²³⁶.
 

(IX) Бу җиһанның тиз үткәне вә аңа мәгърур улмаслык

 
Вәфаны¹²³⁷ дотмайур фани,
Йилә вирмә тәләф¹²³⁸ ани,
Йөрәк каны белән къәни¹²³⁹
Бөкя кыйлмак¹²⁴⁰? Къәни хөсран¹²⁴¹?!
 
 
Къәни гөнаһенә ташып,
Къәни ник-әндишә талып¹²⁴²,
Къәни ник-къәлебә¹²⁴³ калып,
Сәгадәтдә үтеп әзман?
 
 
Къәни Әхмәд, хәбибе Хакъ?
Къәни чарйари, кани ракъ (?)?
Әйдиләр катыйле фөссакъ¹²⁴⁴,
Къәни һәм газый¹²⁴⁵, ник-мәрдан¹²⁴⁶?
 
 
Бу дөнйа дәхи бу дари¹²⁴⁷,
Һалякәт йарида бари,
Ки шәйтан җар¹²⁴⁸ улып җари,
Йөрер әтрафыңа һәр ан.
 
 
Гизүбән ошбу дөнйани
Мәшәкъкатьләр белән ани,
Ки хөсыль идәсән¹²⁴⁹ нани
Тәмам михнәт үзә, и җан!
 
 
Хәйердин ул дисә гәр буш,
Фикер кыйл гәр сәнен вар хуш,
Нә вар алмакда дәр-агуш¹²⁵⁰
Фәуаид¹²⁵¹ эстәйүб әз-фан¹²⁵²?
 
 
Җиһанда килдеңез ирсә,
Базар дигән мәҗалисә¹²⁵³,
Тушә чүн алубән кисә¹²⁵⁴, –
Җәһед кыйл мәкъсадә, и җан!
 
 
Килеп алга гъәдү әхнас¹²⁵⁵,
Идеп тәлбис¹²⁵⁶, салыр вәсвас¹²⁵⁷,
Тәмам дилләр уладыр къас¹²⁵⁸,
Горурында улып һәр ан.
 
 
Агяһе улачак гяһи¹²⁵⁹
Ләгъин Иблис ора раһи¹²⁶⁰,
Дәйүр: «Йа сәүдаме хаһи¹²⁶¹?
Ашыкма», – дир ләгъин шәйтан.
 
 
«Кичерер кич ирер әкнүн¹²⁶², –
Дәйүбән сезне көн-дәр-көн, –
Ки сәүда таңда кыйлгайсән,
Ашыкма!» – дир ләгъин шәйтан.
 
 
Адәм гъәфләт үзә ятып,
Үлем киләдер уятып.
Әҗәл йайдин укый атып¹²⁶³,
Һәмандәм къәсд итеп бәр-җан¹²⁶⁴.
 
 
Үлем килеп уладыр туш¹²⁶⁵,
Фигъани¹²⁶⁶ адәм идә гуш¹²⁶⁷.
Фигъан судсыз¹²⁶⁸ уладыр буш,
Кичәдер би-түшә гъөрйан¹²⁶⁹.
 
 
Бөйлә хәлеңдер, и адәм,
Җиһан базарыйдыр гъәләм;
Ки ахыр күрәсән мадәм¹²⁷⁰, –
Гъәрәт улдың¹²⁷¹ ки сән дәр-ан¹²⁷².
 
 
Качан гъәфләтдә гъәф ләттә¹²⁷³
Табылгай эстәсә, әлбәттә,
Вәләкин ләттәи бәттә¹²⁷⁴ (?)
Никабын өртенеп һәр бан¹²⁷⁵.
 
 
Җиһанә йөрмә, мәръгүб¹²⁷⁶ йар,
Йөз әвер аңа – мәргъүб вар,
Сәнеңдик мәгъбүни¹²⁷⁷ күп вар,
Соңыйда улисәр пошман.
 
 
Йилә вирмә газиз әгъмар,
Ки шәйтан – мар¹²⁷⁸ кебидер мар,
Сәңа зәһәр салып, и йар,
Соңыйда уладыр хөсран¹²⁷⁹.
 
 
Фәсадәтдә виреп рузгяр¹²⁸⁰,
Гөнаһдин кыйлма шәб рузкяр¹²⁸¹,
Сәнеңдик бонда явызкяр,
Соңыйда улисәр гөрйан¹²⁸².
 
 
Бу дөнйа хәйредин гарый¹²⁸³,
Эчидә тулы абзарый¹²⁸⁴,
Һәзар егълата¹²⁸⁵ ба-зарый, –
Юк ирер качмакка имкян.
 
 
Имәс бу дөнйа на-дамәт¹²⁸⁶,
Нийәт идүбән икамәт¹²⁸⁷,
Дота күрмә риҗа-дамәт¹²⁸⁸,
Горурын әйләйүб һәр ан.
 
 
Әҗәлдә өнсе җан¹²⁸⁹, җани,
Ки пәймани бэһ пәймани¹²⁹⁰,
Ба-мани көҗа мани¹²⁹¹, –
Мәкаме идүбән, и җан?
 
 
Җиһан ташдин хәзәф¹²⁹², белсәң,
Дилең бәрсәң, өзә бирсәң,
Җиһанны дотмака йөрсәң,
Имәс күркәм бу рай¹²⁹³, и җан!
 
 
Җиһан бәд¹²⁹⁴, җифәсендин¹²⁹⁵ туй,
Яңача гиз, сәйер¹²⁹⁶ сән куй;
Бакып күр: үре, сәрләр¹²⁹⁷, күй¹²⁹⁸
Кичеп – кидә йөрер кәрван.
 
 
Беләм дирсәң бу дөнйани,
Хәкъикәтдә ирер фани,
Фани сә, эстәмә ани,
Үзеңнең ахирың һәм фан¹²⁹⁹.
 
 
Шәйатиндер хәсәд рани¹³⁰⁰,
Йар, андин тотма йар, ани.
Дәхи һәм кыйлма җар¹³⁰¹ ани, –
Мәкам әйлә аңа зиндан.
 

(X) Шәйтан адәмине үзенә мәгърур әйләгәне

 
Килеп алга гъөдү хасид¹³⁰²,
Сиңа әфсад белән касыйд¹³⁰³,
Сакыйн, алдамасын фасид,
Сәгадәтдин идеп гъөрйан¹³⁰⁴.
 
 
Ки Иблис мари, чөн мари¹³⁰⁵
Аны, дуст, әйләсәң йари,
Ахир зәһәр салыр бари, –
Белерсәң, сахибе гъөрфан¹³⁰⁶.
 
 
Гъәзазил салмага тигъы¹³⁰⁷
Йөрер, ба-хәрбе катыйгы¹³⁰⁸,
Өмидең әйлә катыйгы
Ки тәгъвиз¹³⁰⁹ идү бәр-йәздан¹³¹⁰.
 
 
Кичә-көндез ләгъин Иблис,
Идеп вәсвас, салып тәлбис¹³¹¹,
Горурда төземә мәҗлис,
Мәкам итмәк өчен дәр-ан¹³¹².
 
 
Сагъәтең кичсә сагъәти,
Теләсәң фигъл тагъәти,
Кыйла та ул итагъәти,
Хакъ әмренә сонып гәрдан¹³¹³.
 
 
Шәйатин җәһд итеп кидә,
Идеп хәйлә, салып хәйлә,
Буйыныңа идеп сайдә¹³¹⁴,
Нийәтең итәдер ибталь¹³¹⁵.
 
 
Никүсә¹³¹⁶ нийәте инсан,
Идә ибталь аны шәйтан,
Дәйүр: «Ашыкмагыл бу ан,
Һәнүз вакыт ула фи-л-халь¹³¹⁷».
 
 
Бу сүзләри идеп тәзкир¹³¹⁸,
Горурә әйләйә тәсхир¹³¹⁹,
Тагъәтдин идүбән тәзхир¹³²⁰,
Идисәр гъәфләтә икъбаль¹³²¹.
 
 
Яман әфгале ул садә
Дөшергәй дәм-бә-дәм¹³²² йадә,
Дәйүр: «И адәми-задә,
Зәһи ник дидекем әгъмаль¹³²³!
 
 
Кыйлачак ачыла делләр,
Бөтә дилләр үзә гөлләр¹³²⁴,
Нәчек гөл бөтерә¹³²⁵ чүлләр¹³²⁶!»
Дәйүбән идисәр дурталь.
 
 
Йаман фикри күрүбән хуб,
Дилең аздырма, и мәхбүб!
Шәкъәуәт фикри салма күб, –
Әмәлларгә гамәлләр – гъаль¹³²⁷.
 
 
Гыйбадәт әйлә ба-ихлас,
Дога ит улубән кол-хасс¹³²⁸,
Укыгыл фатихә ихлас,
Тагъәтдә идүбән икъбаль¹³²⁹.
 
 
Шәйатинга күңел якма,
Аның хәйләсенә бакма,
Дамендин¹³³⁰ үзеңи сакла,
Делеңгә әйләмә иҗмаль¹³³¹.
 
 
Һуш илә хәмли забтъ итмәк¹³³² –
Үзеңгә иртибат¹³³³ итмәк,
Нәчек ирер сыйрат үтмәк, –
Аның хәмлен идеп әхмаль¹³³⁴?
 
 
Ләгъү-л-ләһү¹³³⁵ салып къәлбә¹³³⁶,
Ләгъбдин дөшәсән ләгъбә¹³³⁷.
Дөшәсән бер ахыр тәгъбә¹³³⁸,
Улырсың дөнйада дәр-заль¹³³⁹.
 
 
Шәкъәуәт бадә¹³⁴⁰ сатасән,
Беләсән: зәхем дадәсән¹³⁴¹,
Мәбадә, калма бадә сән¹³⁴²,
Итеп салып гъәля-л-әзлаль¹³⁴³.
 
 
Ки шәйтан адәмә хөссад,
Сәне аздырмасын фәссад.
Ки гомрең вирмәгел бәр-бад¹³⁴⁴,
Сәне алдамайа та ан¹³⁴⁵.
 
 
Шәкъи афәтигә өфтад¹³⁴⁶
Улубән, улмагыл мөгътад¹³⁴⁷,
Ходага йадны кыйлгыл йад¹³⁴⁸,
Аны үз белмәгел йаддан¹³⁴⁹.
 
 
Улырсың къәдреңи дана¹³⁵⁰,
Һәлякәт салма сән җана,
Газиз дот җаныңи җанә,
Ничек къәумә газиз солтан
 
 
Дилеңи салмагыл баля¹³⁵¹,
Ки шәйтан килеп ул халя,
Һәлякәткә сәне сала,
Ки шәйтан дилеңезгә хан.
 
 
Гъөдүгә¹³⁵² сери баз итмә¹³⁵³,
Шәйатин үзә раз итмә¹³⁵⁴,
Гъөдүгә сер дираз итмә, –
Сәни җәзб идә¹³⁵⁵ бәр тогъйан¹³⁵⁶.
 
 
Бу җиһан нәҗес мордардыр,
Эчидә фетнә пөрдардыр¹³⁵⁷,
Әгәр ул фетнәле дардыр¹³⁵⁸,
Сакыйн сән, дөшмәгел бәр-ан.
 
 
И җан, егъла Хакъка зар-зар,
Ки та күздин ака, йар, җар;
Фәнане куй, бәкадер¹³⁵⁹ дар, –
Кыйласән ахыры һиҗран.
 
 
Нә ятырсән бу гъәфләтдә,
Бәнем дик әшрари сохбәтдә¹³⁶⁰?
Кидәрсән ахры рихләтдә¹³⁶¹
Бу җиһан даредин, и җан!
 

(XI) Хода юлында дуст дотмак әхәббә фи-ллаһи вә әл-бәгъзу фи-ллаһи

 
Мәхәббәт әһленә тәргъиб¹³⁶²
Идәсән нәфсеңи тәртиб,
Ки анлар сохбәте тәркиб¹³⁶³,
Улыбдыр ник белән иршад¹³⁶⁴.
 
 
Никүләр¹³⁶⁵ сохбәте рухә¹³⁶⁶,
Гъәзадыр¹³⁶⁷ җөмлә мәҗрухә¹³⁶⁸;
Җәрәхәтләр китә тухә¹³⁶⁹,
Идәрсән сохбәтен мөгътад¹³⁷⁰.
 
 
Мәхәббәт әһленә сохбәт
Идә күр айларга рәгъбәт¹³⁷¹;
Дин әһле бонда күп, әлбәт, –
Дотисәр¹³⁷² яхшыдин дустан.
 
 
Рәндәи һәмнәшинне¹³⁷³ куй,
Кил, ултыр, кил, әйлән хуб руй¹³⁷⁴;
Сәңа тәэсир идә хуб буй¹³⁷⁵, –
Кирәк әгьйан¹³⁷⁶, кирәк әлуан¹³⁷⁷.
 
 
Фасикъә әйләмә рәгъбәт,
Заляләткә идә дәгъвәт¹³⁷⁸.
Ки, зинһар, салмасын зәхмәт,
Шәйатиндик ирер дошман.
 
 
Гизәрди берәгү чүлләр
Юлыкды буйи хуш¹³⁷⁹ гөлләр.
Диде соң ул гөлә ул әр¹³⁸⁰:
«Мөшек¹³⁸¹ сән, йаки гөл-рәйхан?
 
 
Сәнең буйиң күреп дәр-ан¹³⁸²,
Димагымга¹³⁸³ кереп бер ан,
Аның хушбуй нәсимендән¹³⁸⁴
Улып китдем тәмам сөкран¹³⁸⁵».
 
 
Диде: «Гөл ирмәзем – туфрак,
Вәли вар хушбуем дәр-хакъ¹³⁸⁶,
Гөл илән ултырып анчак,
Бәңа тәэсир идеп дәр-ан».
 
 
Никүләри улың хастә¹³⁸⁷
Идәрләр юлыңи растә¹³⁸⁸.
Әгәр дилең исә хәстә,
Шифадыр сохбәте бер ан.
 
 
Кубачакдан къийамәтдә
Җәмигъе ошбу халәтдә,
Кубар мәгъә-л-муалятдә¹³⁸⁹
Кирәк иршад, кирәк тогъйан.
 
 
Нәчек зәне¹³⁹⁰ Лутъи, Нухи,
Бәдандин¹³⁹¹ йар дотып шухи,
Тигеп дим агына кухи¹³⁹²,
Иденер улдылар көфран.
 
 
Зәне Нух һәм зәне Лутъи
Шәйатиннең иде сәутый¹³⁹³,
Җәһәннәмнең дотып утый,
Тәмугъ эчрә мәгъә-ш-шәйтан¹³⁹⁴.
 

(XII) Явызлар берлә сохбәт итмәслек әл-бәгъзы фи-ллаһ тәрикынча

 
Кил, и мәхбүб, кил, и садикъ¹³⁹⁵,
Бәди¹³⁹⁶ күрмә йара лаикъ,
Мозыйлль¹³⁹⁷ ула сәни баикъ¹³⁹⁸
Идәрсәң анлари әсхаб¹³⁹⁹.
 
 
Җиһанда күп шәкъи әҗсад¹⁴⁰⁰,
Әйде сәрникләри әфсад¹⁴⁰¹,
Дәхи күп вәҗәдалар¹⁴⁰² шад,
Ки мослихләр¹⁴⁰³ улып әсбаб.
 
 
Сәгъидләрә рәфикъ¹⁴⁰⁴ улгыл,
Йәтимләрә шәфикъ¹⁴⁰⁵ улгыл,
Аларның хатирен¹⁴⁰⁶ соргыл,
Идүбән шәфкъәт, и әфтаб¹⁴⁰⁷!
 
 
Рәндәи һәмнәшинин куй,
Кил, ултыр, гөл илән хуб буй,
Сәңа тәэсир идә хуб буй,
Ничек тәэсир идә гөляб¹⁴⁰⁸?
 
 
Йөремә рәндәләргә күп,
Алардин дури киткән¹⁴⁰⁹ хуб,
Килүрсә, башыйа ор чүп,
Вәли худ¹⁴¹⁰ чикмәсен бәр-наб (?).
 
 
И җаным, дыңла әз-әүбаш¹⁴¹¹
Кача күр, качмакыңда – баш,
Башыңа ормасын та таш,
Сакыйнгыл, гәр уласың шаб¹⁴¹².
 
 
Ул әүбаш хәйлә дәр-пиш¹⁴¹³,
Улып дәрвиш, салып сәр-пиш¹⁴¹⁴,
Күрәлмаз лик сөляси хиш¹⁴¹⁵,
Вәли салмак деләйүр наб¹⁴¹⁶.
 
 
Ишедеп кач боны, и йар,
Алардин бары китеп вар.
Барыдин качасән, зинһар, –
Барының юлына әз-баб¹⁴¹⁷.
 
 
Мөнаҗат кыйлмакка ба-дир,
Дигел: «Йа һәрнийә кадыйр¹⁴¹⁸,
Ерак кыйл әһле әфсад ир,
Дигел, һәм кыйлма, дип, әхбаб¹⁴¹⁹.
 
 
Явызлардин улың фаригъ¹⁴²⁰,
Ишикен улма һәм къаригъ¹⁴²¹,
Никүләр юлына шаригъ¹⁴²²
Уласән, тарехе әтраб»¹⁴²³.
 

(XIII) Нәфес артындин йөрмәк вә тәмгъ¹⁴²⁴ дотмак бәйане вә җиһани диләмәк

 
Тәмгъ кыйлма кешедин, дуст,
Берәгү тәмгъ кыйлса уст¹⁴²⁵,
Кыйамәтдә кубар би-пуст¹⁴²⁶,
Улубән халкъ ара рисвай.
 
 
Тәмгънең хәрфе вардыр сәһ¹⁴²⁷,
Фәуаиддин өчи дә тәһ¹⁴²⁸,
Бәс аны тәрек кыйлмак бәһ,
Дәхи табигъенә күб вай¹⁴²⁹.
 
 
Һәуага улубән табигъ¹⁴³⁰
Ки зәррә дотмагыл тамигъ¹⁴³¹,
Хакъың вирдекенә канигъ
Улыр ирсәң, уласән бай.
 
 
Гидадер¹⁴³² кемки хирсъ итсә,
Күңел зәһб-у-физза¹⁴³³ итсә,
Әгәрчә фәлси¹⁴³⁴ хирсъ итсә,
Хирсълыкда салыпдыр пай¹⁴³⁵.
 
 
Тәмгъдин улынан нани¹⁴³⁶,
Әгәрчә әз-у¹⁴³⁷ йимәни;
Вәли күп ула ямани
Соңыдин кем пәдид¹⁴³⁸ улгай.
 
 
Нәфес берлән рәуан улма¹⁴³⁹
Һәм артындин дәуан кыйлма¹⁴⁴⁰,
Вәкадә¹⁴⁴¹ дип гөман кыйлма, –
Әгәр сәндә исә хуб рай¹⁴⁴².
 
 
Нәфес этдер, белең аны,
Йоларсың ничә ел аны.
Нәфес – дошман, ки бел аны,
Гъөдуләрдин нәфес – шәйтан.
 
 
Нәфс нәфсе артыдин йөрсә,
Йимәк-эчмәк-лә симерсә,
«Ари¹⁴⁴³!» – дир һәрнәи күрсә,
Ки һәргиз улмайа шәбган¹⁴⁴⁴.
 
 
Симертсәң аны, димешләр,
Котырып, күп фәссад эшләр.
Яман тешләр белән тешләр,
Килеп сөкран¹⁴⁴⁵, килеп сәг ран¹⁴⁴⁶.
 
 
Кеше гәр ихтийар салгай,
Зәмамин¹⁴⁴⁷ үзе эт алгай.
Котырып котылып варгай,
Фәсадәтдә улып фәрхан¹⁴⁴⁸.
 
 
Нәфесең халенә гүш сал¹⁴⁴⁹,
Симертерсәң дәйүр: Хушхаль;
Әгәр син вирәсән күш¹⁴⁵⁰ мал,
Халем тиң, дир, бә-дәр-зиндан¹⁴⁵¹.
 
 
Ойып бу нәфеснең чәңгә¹⁴⁵²,
Дәйүр тәңкә, төшеп тиңгә¹⁴⁵³.
Дәригъ¹⁴⁵⁴! Гомре газизеңгә,
Ки заигъ уладыр әзман.
 
 
Гъәҗүзи зән¹⁴⁵⁵ ки бу дари¹⁴⁵⁶,
Бизәнеп зиннәти дари,
У къари¹⁴⁵⁷ һәркеми карый, –
Һәлякәтдә виресәр җан.
 
 
Къарилыкда бизәнүбән,
Җәуан¹⁴⁵⁸ кеби дөзәнүбән,
Йөрер сәни күзәдүбән,
Һәляк итмәк өчен бер ан.
 
 
Деләр бер көндә бер ирне,
Деләйүр таңда – дигәрне¹⁴⁵⁹,
Юк идә, сачу зәһәрне, –
Кичәрдер даре дөнйадан¹⁴⁶⁰.
 

(ХIV) Ходаның рәхмәтендин өмид итмәк вә газабындин курыкмак, фи-бәйани риҗаэ вә гафу мин-Аллаһи

 
Хода рәхмәтедин, йаран¹⁴⁶¹,
Уласызлар риҗадаран¹⁴⁶²,
Ходаның хәүфилә күздин
Дүгәсез аби чү баран¹⁴⁶³.
 
 
Ширеклек¹⁴⁶⁴ кыйлма дәр-синнә¹⁴⁶⁵,
Күнел сабак дәресенә,
Йөкерлек (?) дотма һич кинә,
Хөседлек кыйлма һәм, и җан!
 
 
Уян гъәфләтидин шәбе хиз¹⁴⁶⁶,
Сәхәрләрдә дога кыйл низ¹⁴⁶⁷,
Фәсадәт куй, улып тәбриз¹⁴⁶⁸, –
Ничек баран идәр сәйлян¹⁴⁶⁹.
 
 
Хода хәүфилә дүк йәшләр,
Ничек ташлар сулар ташлар,
Ки ахир бу гъәриб башлар
Рөҗүгъ идә¹⁴⁷⁰ Хакъка, и җан!
 
 
Ходаның хөкеменә маша¹⁴⁷¹,
Риза ул, әмри дот баша;
Ахир кол уласән хаша¹⁴⁷²,
Имәссән фагъиле әкүан (?).
 
 
Кичә-көндез хәтәрләрдә,
Дога әйлә сәхәрләрдә,
Хәтәр күпдер бәшәрләрдә¹⁴⁷³,
Мәгәр хифз идә¹⁴⁷⁴ ул йәздан¹⁴⁷⁵.
 
 
Догада егълагыл Хакъа,
Күзеңдин та сулар ака,
Шайәд Хакъ рәхимдә бака,
Ки У зө-л-гъизз вә-л-гъифран¹⁴⁷⁶.
 
 
Мөнаҗәт даимән сән ар¹⁴⁷⁷, –
Ходага егълагыл зар-зар,
Күзеңдин йәш идеп иншар¹⁴⁷⁸,
Нитә кем дүкелә баран¹⁴⁷⁹.
 
 
Идеп тәүбә мин-әл-батыйль¹⁴⁸⁰,
Ки егълап аб¹⁴⁸¹ ула та сил¹⁴⁸²,
Ничек ягъмур ула һатил¹⁴⁸³,
Әбр¹⁴⁸⁴ дәр-фасле бәһаран¹⁴⁸⁵.
 
 
Идәсән тәүбә бәр-йәздан,
Рөҗүгъ ит, җөмлә яуыздан,
Ки гыйбрәт ал бу гаҗиздән, –
Кичә-көндез улып тогъйан.